— Một Lời than vãn Bắc Kinh

Đây là bài giới thiệu tiểu luận “Nỗi Sợ hãi và Niềm Hy vọng của Chúng ta Hiện nay” của Gs. Geremie R. Barmé và bản dịch của bản thân Tiểu luận.

Hứa Chương Nhuận là Gs. Đại học Thanh Hoa, Bắc Kinh. Tiểu luận này được đăng online tháng 7-2018, đến tháng 3-2019 Đại Học Thanh Hoa báo cho Gs Hứa biết lương của ông bị cắt giảm và ông không còn được giảng nữa. Việc này kích một loạt trí thức Trung Quốc viết bài phản đối.

Tiểu luận nêu ra 4 nguyên tắc đã dẫn đến cải cách thành công ở Trung Quốc; 8 nỗi sợ hãi do Tập Cận Bình gây ra; và 8 chính sách để tiến tiếp

Bạn đọc có thể vào đây để tải toàn bộ bài viết về (có kèm những ảnh minh hoạ lý thú).

(Phần giới thiệu và các chú thích dịch từ bản tiếng Anh

Phần bài chính dịch từ nguyên bản tiếng Hoa, cách dàn bài và ảnh theo bản tiếng Anh)

Trong tháng Chín 1953, nhà tư tưởng Nho giáo hiện đại và nhà cải cách nông thôn Lương Sấu Minh (Liang Shuming 梁漱溟, 1893-1988) đã đụng độ một cách nổi tiếng với Chủ tịch Đảng Cộng sản, Mao Trạch Đông. Lương đã chỉ trích nhẹ về làm sao chính sách của Đảng sau Giải phóng 1949 lại ưu ái giai cấp lao động đô thị làm tổn hại đến vùng nông thôn. Cho đến lúc đó, Mao đã coi Lương như một bạn tranh luận (zhèngyǒu 諍友),‘ một người bạn tranh luận có nguyên tắc dám không đồng ý’. Lương đã dám nói thật với người quyền thế. Trong một trao đổi nóng nảy tại một cuộc họp của Hội đồng Chính phủ Nhân dân Trung ương người quyền thế đã bắt bẻ. Sau một loạt nhận xét đay nghiến về nhà Nho, Lương đã công khai yêu cầu Chủ tịch Đảng nếu ông có tính hào hiệp (‘nhã lượng’ 雅量) để cho Lương nêu chi tiết quan điểm của mình. Mao đã trả lời một cách nổi tiếng:

Có lẽ tôi sẽ không cho anh thấy tính hào hiệp mà anh muốn!

Tuy vậy, ông đã nói rằng ông đủ hào hiệp để cho phép Lương một ghế trong Hội nghị Tham vấn Quốc gia; Lương đã không cần thực hiện một sự tự-kiểm điểm. ‘Đối với anh,’ Mao đã nói với ông ta, ‘tất cả việc còn lại là phê phán 批判.’ Sau đó ông đã khởi động một cuộc tấn công gay gắt chống lại học giả , người đã chỉ xuất hiện lại bởi vì ông đã tìm được cách sống lâu hơn kẻ báo thù của ông.

Hứa Chương Nhuận (Xu Zhangrun 許章潤), một giáo sư luật tại Đại học Thanh Hoa ở Bắc Kinh và tác giả của cri de coeur (tiếng lòng) sau đây, đã ca ngợi Lương như một đại nho (dàrú 大儒), một Học giả Lớn về Nguyên tắc — ở đây từ nho (rú 儒), thường được dịch vụng về như ‘nhà nho (Confucian)’, có nghĩa là ‘một người mà sự học và các hành động của người đó dựa vào các nguyên tắc nho giáo về tính ngay thẳng, tính can đảm và tính trung thực’.

Vào trước kỷ niệm lần thứ 120 ngày sinh của Lương Sấu Minh ngày 18 tháng Giêng 2018, Hứa đã đưa ra lời ca ngợi sau đây:

Lương đã không mệt mỏi đi khắp đất nước vì sự cải thiện của tất cả mọi người. Các nhà nho thật sự [nho giả rúzhě 儒者] đưa tư tưởng nho giáo vào thực tiễn, họ làm vậy trong đời sống của chính họ và qua các hành động của họ. Họ có một loại ý thức tín ngưỡng về làm việc cho sự cứu rỗi thế giới. Ngày nay có những học giả nho gia mới (新儒家學者) những người có thể cho rằng họ là các Học giả Nho học, nhưng sau đó họ chỉ đi hát karaoke. Ông Lương đã luôn luôn nghiền ngẫm về các vấn đề phải làm với Gia đình Tổ quốc Thế giới (Gia Quốc Thiên hạ). Bạn phải tính đến những từ này khi bạn viết báo cáo của mình. Có tốt đẹp gì để ba hoa trong sự trừu tượng nếu bạn không có tầm nhìn (眼界) bao quát và sự thấu hiểu (眼光) thật sự. Hầu hết mọi người đơn giản không hiểu nó.

***

Vào ngày 24 tháng Bảy 2018, Hứa đã công bố một bài phê bình online dài về những thế lưỡng nan chính trị và xã hội hiện thời của Trung Quốc. Trong việc đưa ra Lời than vãn của mình, Hứa, một nhà nho (rú 儒)một chút cận đại, đặt mình vào Truyền thống Lớn bằng việc trên thực tế gửi một Thỉnh nguyện thư, gián ngôn (諫言) cho Ngai vàng hay thượng thư (上書). Căn cứ vào việc cảnh sát đàn áp tàn nhẫn và sự tăng cường siết chặt tư tưởng ở Trung Quốc của Tập Cận Bình, việc này là một hành động cả gan của ‘sự can gián’ (gián khuyến 諫勸).

Mặc dù được soạn phần lớn bằng tiếng Hoa hiện đại, lời thỉnh cầu của Hứa cũng dùng nhiều cách diễn đạt và trình bày từ truyền thống văn học. Giữa các thứ khác nó cầu khẩn đến Đạo và Trời, cũng như các nguyên tắc muôn đời của sự cai quản.

Đọc khuyến nghị của Hứa, các nhà nghiên cứu lịch sử Trung Quốc sẽ dễ dàng nhớ lại các học giả thẳng thắn của Đông Lâm Thư Viện (東林書院) vào cuối triều Minh những người đã chửi bới chống lại sự cai trị của các hoạn quan và sự thối nát của hoàng đế (và những người đã được ca tụng bởi các nhà phê phán Mao trong đầu những năm 1960); hay phong trào ‘Thỉnh nguyện của các Học giả’ (Công Xa Thượng Thư 公車上書) từ năm 1895 mà đã đóng góp cốt yếu cho các Cải cách một Trăm Ngày (Mậu Tuất Biến Pháp 戊戌變法 ) ngắn ngủi dưới hoàng đến Đức Tông (Dezong 德宗), Ái Tân Giác La Tái Điềm (Aisin-Gioro Dzai Tiyan 愛新覺羅 · 載恬, 1871-1908). Nhưng công trình của Hứa có một công chúng rộng hơn kể từ đó, trên thực tế, ông cũng ‘đang cảnh cáo thế giới’ (khuyến thế 勸世), tức là, cảnh cáo Trung Quốc như một toàn thể về những mối nguy hiểm chớm nở đe doạ quốc gia nếu con đường hiện đại hoá của nó kể từ nửa thế kỷ thứ mười chín lại một lần nữa bị vỡ mộng. Chính ở đây mà công trình của ông gợi lại cả những phân tích tương tự và những bài viết của những người cùng thời của ông, cũng như luận văn ngắn nổi tiếng của Trịnh Quan Ứng (Zheng Guanying 鄭觀應 ) năm 1893 Những Lời Cảnh báo cho một Thời đại Thịnh vượng (Thịnh Thế Nguy Ngôn 盛世危言).

Tất nhiên, Kiến nghị của Hứa Chương Nhuận cũng gợi nhớ ‘Thỉnh cầu nhà Cai trị’ nổi tiếng nhất của thời đại Cộng sản, mà được Bộ trưởng Quốc phòng Bành Đức Hoài (Peng Dehuai 彭德懷) gửi cho Mao Trạch Đông. Được biết đến như ‘Kiến nghị Vạn từ cho nhà Cai trị’ (Vạn Ngôn Thượng Thư 萬言上書), nó đã được viết trong thời gian một hội nghị Đảng quan trọng tại Lư Sơn (Lushan) ở miền Nam Trung Quốc trong tháng Bảy 1959. Trong đó Bành đã cảnh cáo chiến hữu già và ông bạn cách mạng Hồ Nam của ông về tai hoạ đang xảy ra của Đại Nhảy Vọt, và đã trụ đỡ lời khuyên của ông bằng những chi tiết được ghi chép trong những điều tra khảo sát riêng của ông ở vùng nông thôn. Rắc rối cho Bành là ông đã bị lên án, không chỉ bởi Mao mà cả bởi các nhà lãnh đạo Đảng khác kể cả Chủ tịch nước Lưu Thiếu Kỳ (Liu Shaoqi 劉少奇) và Tổng Bí thư Đảng Đặng Tiểu Bình (Den Xiaoping 鄧小平). Ông đã chấm dứt đời ông trong sự ô nhục. Tính thẳng thắn của Bành và sự ám ảnh của Mao với việc loại trừ tất cả sự ủng hộ cho nó đã là một cái cớ để phát động Cách mạng Văn hoá trong năm 1966. Sự mỉa mai ngọt ngào của biến động lớn là, bản thân cả Lưu và Đặng đã là các nạn nhân sớm của cái mà mau chóng trở thành một cuộc thanh trừng toàn quốc.

Lời Than của Hứa cũng gợi nhớ lại (Poster) Báo Chữ Lớn năm 1974 ở Quảng Châu — ‘Về Dân chủ và Luật Trị dưới Chủ nghĩa Xã hội’ (Quan Ư Xã Hội Chủ Nghĩa Đích Dân Chủ Dữ Pháp Chế 關於社會主義的民主與法制). Bài phê bình 26.000-chữ này đối với Cách mạng Văn hoá đã được viết bằng thư pháp trên nhiều tờ giấy to dưới dạng một ‘bài báo chữ lớn’ (Đại Tự Báo 大字報). Công trình của một bài viết tập thể mà được ký là Lí Nhất Triết (Li Yizhe 李一哲 tên cây mận của Lí Chánh Thiên Li Zhengtian 李正天, Trần Nhất Dương Chen Yiyang 陳一陽, Vương Hy Triết Wang Xizhe 王希哲 và Quách Hồng Chí Guo Hongzhi 郭鴻志, cũng như một số người khác), nó đã xuất hiện trên các bức tường của các toà nhà tại chỗ giao nhau của Đường Bắc Kinh ở trung tâm của Quảng Châu vào ngày 10 tháng Mười một 1974. Như Simon Leys đã viết vào lúc đó:

Ở Quảng Châu vào cuối năm 1974 ba nhà cách mạng trẻ gan dạ đã viết dưới bút danh Lí Nhất Triết một tuyên ngôn chính trị có tầm quan trọng lịch sử. Nhân dịp chiến dịch chống-Lâm Bưu, khi đó đang lên cao trào, họ đã dám hỏi câu hỏi thích đáng duy nhất: có ý nghĩa gì đi tấn công một kẻ đã chết nếu chúng ta không thử nhận diện cơ chế mà qua đó hắn lên nắm quyền—việc lên án Lâm Bưu phỏng có ích gì, nếu chúng ta không cố gắng lên án hệ thống Lâm Bưu?

— Simon Leys, ‘Comrade Chiang Ch’ing’,
Broken Images, London 1979, p.77

Các tác giả hàng đầu đã bị câu lưu vì đã công bố một ‘bài báo chữ lớn phản động’ và họ đã phải chịu hàng tá cuộc lên án quần chúng, mặc dù thi thoảng họ cũng đã được quyền để trả lời. Những người ủng hộ đã lén lút đưa các bài báo riêng của họ lên để bảo vệ Lí Nhất Triết, nhưng, vào cuối 1975, nhóm đã chính thức bị bắt với cáo buộc đã thành lập một ‘Bè lũ Phản-Cách mạng’ (Phản Cách Mệnh Tập Đoàn 反革命集團). Khi Tập Trọng Huân (Xi Zhongxun 習仲勳)—bố của nhà cai trị hiện thời của Trung Quốc và đối tượng của ‘bài báo chữ to’ số (digital) dưới đây của Hứa Chương Nhuận—đảm nhận trách nhiệm của Tỉnh uỷ Đảng của tỉnh Quảng Đông sau cái chết của Mao, ông đã ra lệnh xem xét lại vụ chống Lí Nhất Triết. Tập thể Lí Nhất Triết đã được giải tội và được phục hồi chính thức tại một cuộc mít tinh lớn trong tháng Hai 1979.

Các thành viên chính của ‘Bè lũ Phản-Cách mạng Lí Nhất Triết’, tiếp sau sự phục hồi của họ 2 tháng Hai 1979

***

Các poster, các kiến nghị và những sự cầu xin hướng tới các nhà chức trách Trung Quốc, cả bởi các tác giả đơn lẻ và bởi các nhóm tác giả và những người ký, đã là một dấu hiệu đặc trưng của thời đại Cải cách và Mở cửa. Bắt đầu với sự tràn ra công khai trên Bức Tường Dân chủ ở Bắc Kinh từ tháng Mười Một 1978 đến tháng Mười Hai 1979, chúng đã tiếp tục suốt những năm 1980 và đã đạt đỉnh điểm với phong trào kiến nghị mà đã diễn ra cả trước và trong những cuộc Phản kháng Bắc Kinh tháng Tư-tháng Sáu 1989, với những cử chỉ mạnh mẽ như các sinh viên quỳ dâng kiến nghị lên các nhà cai trị (quỵ gián 跪諫), một số thậm chí sẵn sàng để thúc đẩy những lời cầu xin của họ với cái giá của cuộc sống riêng của họ (tử gián 死諫). Bây giờ là gần mười năm kể từ hơn 300 người Trung Quốc có lương tâm đã ký Hiến chương 08 (Charter 08 Linh Bát Hiến Chương 零八憲章), một tuyên ngôn kêu gọi một sự tiến hoá hoà bình của hệ thống độc đoán của Trung Quốc theo hướng dân chủ. Bây giờ vừa hơn một năm kể từ khi người ký nổi tiếng nhất của Hiến Chương, nhà văn và khôi nguyên Nobel Lưu Hiểu Ba (Liu Xiaobo 劉曉波 bị cầm tù, đã bị giết bởi sự sao nhãng của nhà nước.

Lời cầu xin mạnh mẽ của Hứa Chương Nhuận không phải là một công trình đơn giản của ‘nhà bất đồng chính kiến’, như thuật ngữ được hiểu nói chung theo nghĩa của văn học phản kháng samizdat (xuất bản chui). Căn cứ vào sự bất ổn bên trong các elite Trung Quốc ngày nay, các ngụ ý của nó cũng có một thứ bậc khác với ‘lối viết bất đồng chính kiến’ khai phóng thân-Tây phương. Hứa đã đưa ra một thách thức từ trung tâm trí tuệ và văn hoá của Trung Quốc, hay Văn Hoá Trung Quốc 文化中國, đến trung tâm chính trị của Đảng Cộng sản.

Tác giả có lẽ thấy mình bên trong ‘truyền thống của tính liên tục nho giáo’ (đạo thống 道統), dòng lâu đời của sự trở thành văn hoá mà với nó các trí thức nào đó đồng nhất mình. Nó là một truyền thống có trước xa sự cai trị Cộng sản, và nó là một truyền thống vẫn sẽ hưng thịnh sau khi họ (Cộng sản) rời khỏi sân khấu lịch sử. Nội dung và phong cách văn học ‘quở trách’ mạnh mẽ của Hứa, cũng như giọng ‘giận dữ đạo đức’ (nghĩa phẫn 義憤)của nó, không nói đến sự hài hước cay độc của tác giả, sẽ cộng hưởng sâu sắc khắp hệ thống đảng-nhà nước Trung Quốc, cũng như bên trong xã hội Trung Quốc và giữa các công dân liên quan rộng hơn.

Nếu, như một số học giả đã quan sát trước đây, nhiều văn sĩ Trung Quốc tôn kính ‘Trung Hoa’ 中華 như cái gì đó hơi giống một tín ngưỡng — tức là, một hệ thống bản sắc bao trùm, sự cứu rỗi cá nhân, các giá trị và các niềm tin — thì tác giả của kiến nghị phi thường này, một tín đồ chân thành, đã đưa ra lời khuyên của ông như một hành động hy sinh trên Bàn thờ Nhà nước (Xã Tắc 社稷). Người ta đã có thể nói rằng cử chỉ của Hứa cả là cử chỉ về sự bất bình lương tâm và về sự tử vì đạo cho Trung Quốc (Tuẫn Quốc 殉國).

— Geremie R. Barmé
Editor, China Heritage 
1 August 2018

***

Tiểu luận ‘Những nỗi Sợ hãi và Hy vọng của Chúng ta Hiện nay’ 我們當下的恐懼與期待 của Hứa Chương Nhuận, đưa ra những lời cảnh cáo cho các nhà lãnh đạo Trung Quốc, cũng như một loạt những gợi ý chính sách thực tiễn (mặc dù không thể tưởng tượng được). Phong cách của Hứa là một hỗn hợp nóng nảy của loại bài viết đậm đặc nhất, kết hợp thổ ngữ với ngôn ngữ văn học viết Trung hoa. Bất chấp những lời nói đôi khi quanh co uẩn khúc rắc rối, nó là một công trình sắc sảo, vui và đầy mỉa mai. Nó không tha cho bạn đọc của nó những dẫn chiếu văn học, những trích dẫn từ các công trình truyền thống và hiện đại quan trọng, việc sử dụng sự tương tự lịch sử, hay quả thực những lời nói đùa và những lời nói thô tục đương thời.

Mặc dù thông điệp của tác giả là rõ, văn xuôi có lớp lang và sắc thái của ông rất có thể bị coi nhẹ bởi bạn đọc lơ đễnh hay bị bỏ qua bởi những người không biết về diễn ngôn Trung hoa như chỉ là sự giả bộ, không nhiều hơn một cố gắng để lôi cuốn truyền thống được thánh hoá, một loại ghi chú thông thái rởm hay một sự phô trương loè loẹt về sự uyên bác. Tuy vậy, đối với những người quen với văn xuôi Trung Quốc hiện đại tổng quát hơn, các công cụ như vậy là bình thường. Loại này của việc sử dụng văn học-lịch sử-trí tuệ (văn sử triết文史哲) bổ sung cả sự kiểm nghiệm văn học và sức mạnh của văn xuôi mà động đến trái tim và khối óc của thế giới Trung hoa. Chỉ để khai thác loại bài viết này cho các mục đích chính trị nhất thời và được nhận thức sai, hoặc để không đánh giá đúng môi trường văn hoá, xã hội và chính trị rộng hơn mà nó phản ánh — điều vượt xa tầm nhìn hạn chế của những người Cộng sản và các nhà phê bình trực tiếp của họ — là để bỏ qua một phần cốt yếu của sự diễn đạt văn hoá Trung hoa.

— The Editor

Bản dịch (tiếng Anh) này được đề tặng cho

Ngô Tổ Quang (Wu Zuguang 吳祖光, 1917-2003)
Quân Tử Phong Cốt 君子風骨

Nhà biên kịch và viết tiểu luận, người bạn gây cảm hứng, một Quân tử Thật với sự Khinh bỉ Vô biên đối với Mao Trạch Đông và thói Sùng bái cá nhân của ông ta

(Xem A Disaffected Gentleman)

Với Bạn đọc:

Đây là Bản Dịch Nháp của một tài liệu dài và khó hiểu. Do mức quan tâm đến những quan điểm thẳng thắn của Hứa Chương Nhuận giữa các bạn đọc tiếng Anh, phần tiếp sau được tạo ra trong mấy ngày, trong khi theo tiến trình bình thường của các sự kiện một công trình mà là kết quả của tư duy và suy ngẫm sâu sắc (và có hiểu biết bằng kinh nghiệm cả đời người) về phần tác giả, thì cần đến mấy tuần chuyên tâm tận tuỵ cho bất kể dịch giả nào để diễn tả hết được.

Trong việc đảm nhận công việc này tôi đặc biệt mang ơn Tốn Vạn Quốc (Warren Sun 孫萬國), một người bạn cũ, mà bản thân ông là một người viết tiếng Trung sang trọng và một chuyên gia nổi tiếng về những sự rắc rối của lịch sử và chính trị Trung Quốc. Khi năng lực của tôi tụt lại sau và khả năng của tôi rất thiếu, thì sự sốt sắng những sự thấu hiểu và những sự sửa chữa kịp thời của Tốn đã tỏ ra vô giá. Tôi cũng muốn cảm ơn Chris Buckley của The New York Times. Chắc không cần phải nói rằng mình tôi chịu trách nhiệm về nhiều sự không thích hợp và ngớ ngẩn của bản dịch này.

Các dấu ngoặc vuông [] cho biết những sự mở rộng và giải thích của người dịch. Những việc xem xét lại thêm văn bản và những chú giải rộng sẽ được đưa ra trong những ngày tới.

— Người dịch (Geremie R. Barmé)

***

NỖI SỢ HÃI VÀ NIỀM HY VỌNG CỦA CHÚNG TA HIỆN NAY

Hứa Chương Nhuận (Xu Zhangrun 許章潤)

Geremie R. Barmé dịch và thêm lời bình, chú giải; bản tiếng Việt của Lê Thanh Dũng dịch theo nguyên bản tiếng Trung.

Hiện nay nhân dân cả nước, kể cả các tập đoàn quan liêu, đều ngày càng lo ngại cảm thấy vô cùng hoang mang trước phương hướng phát triển của đất nước và an nguy về tính mạng của mình và người thân, dẫn đến sự hoảng loạn ở mức độ nhất định trong phạm vi toàn quốc. Nguyên nhân là gần đây, đường lối xây dựng quốc gia[1] đã phá vỡ các nguyên tắc giới hạn cuối cùng dưới đây, đã đảo lộn những điều mà sau “cách mạng văn hoá”, đảng cầm quyền ra sức hợp pháp hoá, hơn nữa là đường lối chính trị được chứng minh là đúng đắn nhất trong ba mươi năm “cải cách và mở cửa” [1978-2008], cũng là nhận thức chung về chính trị xã hội ở mức độ thấp nhất của mọi công dân đang chung sống hoà bình, lẽ ra không nên dao động, tuyệt đối không được ngả nghiêng.

***

1. Bốn giới hạn cuối cùng

Vậy thì, bốn giới hạn cuối cùng là những gì?

THỨ NHẤT, giữ an ninh trật tự cơ bản, xác định rõ đích đi tới. Chấm dứt các “phong trào” liên tu bất tận năm này sang năm khác, ngừng ngay các hành vi ngang ngược vô pháp vô thiên,[2] chặn đứng các hành vi phi pháp, duy trì trật tự xã hội, đồng thời ra sức thực hiện hoà giải, đảm bảo điều kiện trật tự cơ bản về đời sống, làm việc và nghỉ ngơi ở mức cao cho mọi người dân. Đó là tính hợp pháp của giới hạn cuối cùng đã có trong bốn chục năm qua của chính thể này, cũng là nguyên nhân tại sao hàng tỷ người dân ủng hộ “cải cách và mở cửa” sau những hoạn nạn đã trải qua.

Tuy rằng từ an ninh trật tự đến công lý, tự chủ và nhân cách, không thể thiếu cái nào trong nội hàm của sản phẩm công (hàng hoá công), hơn nữa theo thời gian, khiếu tố sẽ ngày một nhiều hơn, nhưng trong hoàn cảnh thiếu thốn những sản phẩm cao cấp cần có một đảm bảo có giới hạn cuối cùng, dù sao đối với những người dân luôn sống trong tao loạn và khốn khó, đó cũng là điều tốt. Suy cho cùng, người dân khốn khó chỉ mong được yên ổn, có cơm ăn áo mặc, thế sự bình yên là tiền đề. Tuy rằng kiểu trật tự như thế này và sau đó là con đường phát triển “duy ổn” (ổn định trên hết) rồi sẽ nảy sinh các vấn đề mới, lúc đó sẽ hiển lộ ra tử huyệt chết người của nền thống trị bằng chính trị, đó là thiếu tính chính danh (nguyên văn: tính chính đáng). Nhưng việc nó tạo ra một sự an ninh trật tự cơ bản thì cũng đã là thành công, và hợp lòng người.

Không những thế, trong ba chục năm, nhất là sau xuân hè 1992,[3] đảng cầm quyền lấy phát triển kinh tế làm trọng tâm, với khẩu hiệu “dồn trí lực lo phát triển, dốc tâm huyết lo xây dựng”, kiên trì hai chục năm không thay đổi, quan chức và dân chúng tác động lẫn nhau, diễn ra mấy phen, nói chung nhân dân nghĩ rằng, cho dù ai lên ai xuống, người này hết vở người kia thượng đài, miễn là phát triển kinh tế, không thay đổi chính sách chuyên tâm vào xây dựng đất nước. Có một dự kiến rõ ràng như thế, người ta hầu như yên tâm, chấp nhận sự sắp xếp của chính thể, anh làm quan to cứ làm, tôi sống cuộc đời nhỏ của tôi, cùng nhau lo an ninh trật tự xã hội. Nói cách khác, chả phải giấc mộng này giấc mộng nọ, mà là phát triển kinh tế, chuyên tâm xây dựng đất nước, đừng có phát động phong trào này nọ, yên tâm làm ăn, từ nguyên tắc giới hạn cuối cùng này, tạo ra điểm xuất phát để dẫn tới viễn cảnh xây dựng đạo đức quốc gia, cũng là tiền đề cho việc nhân dân chấp nhận sự thống trị.

THỨ HAI, sự tôn trọng có giới hạn đối với quyền sở hữu tư nhân và chịu để cho dân chúng làm giàu. Từ việc bãi bỏ quyền sở hữu tư nhân, tuyên bố tài sản tư nhân là nguồn gốc của mọi tệ nạn, đến sự bảo vệ có giới hạn quyền sở hữu tư nhân, chấp nhận sự theo đuổi làm giàu của hàng trăm triệu người, và xây dựng hiến pháp, gọi là “sở hữu tư nhân đi vào hiến pháp”, giải phóng cho sự ham muốn làm giàu cho gia đình và cá nhân. Tham vọng của người dân về một cuộc sống tốt hơn được nền chính trị tích cực chào đón. Trong môi trường này, không chỉ sức mạnh kinh tế của đất nước đã tăng trưởng với tốc độ chưa từng thấy mà còn đảm bảo các khoản chi rất lớn cho khoa học, giáo dục, văn hóa và quốc phòng, đặc biệt là chi phí cho đảng và chính phủ. Ngoài ra, người dân nói chung được hưởng lợi nhiều hơn và mức sống được nâng cao. Đây là nguyên do của sự tăng trưởng nhanh chóng của nền kinh tế Trung Quốc, và nó cũng thể hiện lý do tại sao tính hợp pháp của hệ thống chính trị hiện tại được toàn dân chấp nhận. Rốt cuộc, đụng vào cái gì thì đụng chứ đừng đụng vào túi tiền của người ta, đó là cái lý bất đi bất dịch. Thực ra, đây là quy tắc chung của mọi xã hội loài người. Khái niệm về quyền sở hữu và khái niệm về tính người đã nói rõ điều này. “Cải cách và mở cửa” với việc “gỡ bỏ mọi rối loạn”,[4] trở lại con đường đúng đắn phổ quát, biết sai và sửa quả thực là một điều tốt đẹp.

THỨ BA, chịu đựng có giới hạn cách sống tự do của người dân. Trong mấy chục năm, xã hội công dân (xã hội dân sự) không phát triển. Nhoi đầu lên một chút là bị xử lý, điều này đã cản trở nặng nề đến sự trưởng thành về tâm hồn trí tuệ và hình thành nhân cách của công dân. Xã hội chính trị lại càng biệt vô tăm tích, dẫn đến sự hiểu biết chính trị của dân tộc Trung hoa như một cái áo ngắn cũn cỡn, khép vạt thì hở rốn. Nhưng xã hội luân lý thì được hồi phục về cơ bản, xã hội kinh tế và xã hội thị dân ít nhiều có phát triển. Tự do thị dân không phải là tự do công dân, nhất là ở các tỉnh có nền kinh tế thị trường lớn mạnh đã sớm tạo nên cuộc sống thật sự. Nói cuộc sống thị dân và tự do thị dân là nói đến quyền sống có giới hạn trong lĩnh vực riêng tư, chủ yếu chỉ là ăn uống tán phét anh anh tôi tôi, nhất là đối với lối sống tự lập không dây vào chính trị, ít nhất là muốn để kiểu tóc nào thì để không cần phải nhìn sắc mặt nhà quan. Người ta tắm hơi đấm bóp, du lịch tiệc tùng, ngoại tình, buôn lậu tùm lum, cuộc sống như có màu sắc hơn.

So với chế độ chính trị cực quyền thời Mao, khi cuộc sống trong thùng sắt nhất loạt như nhau, quản lý chặt từ cái đũng quần, bây giờ người dân tạm thời buông bỏ nhu cầu về quyền công dân mà thỏa mãn với hạnh phúc thị dân, quay về bản sắc của người dân bình thường, không phê phán trách cứ. Đó là nguyên nhân để mọi người chịu đựng chính thể lúc này. Từ đó, công an cảnh sát lấy cớ chống tệ nạn xã hội để xâm phạm quyền con người một cách có chủ đích,[5] gây nên sự bất an mọi lúc mọi nơi. Tuy rằng có thể thành công trong một vụ một việc nhưng cái mất đi là hy vọng của đông đảo người dân, thành thử cái được chẳng bù nổi cái mất. Bắc Kinh còn dựa vào chủ trương chấn chỉnh bộ mặt thành phố[6] để nhất loạt dỡ bỏ các quán ăn, các cửa hàng thuận tiện cho người dân và đang làm ăn phát đạt, phơi bày ra cái thói tự tung tự tác của “nền chính trị vinh quang”[7] đối với xã hội thị dân, hiển hiện một bộ mặt gớm ghiếc của quyền lực. Cái gì cũng phải như Hồng Công, London, Paris, những đô thị qui mô siêu lớn, không chịu qui hoạch cho việc buôn bán đường phố. Trong bối cảnh kinh tế thị trường, thái độ chê nghèo chứ không trách gian, ăn chơi không biết đến ngày mai, õng ẹo diễn trò, vô đức vô tri vô sỉ thì giàu sang…đã trở thành lối sống phổ biến của người dân. Người ta tuân thủ logic hàng hoá, diễn những màn hài kịch hiện đại và hậu hiện đại lố lăng làm sa đọa nền văn minh để đổi lấy cuộc sống bình thường của người dân.

THỨ TƯ, thực hiện chế độ nhiệm kỳ chính trị. Hơn ba chục năm, xét về thực chất, tuy mức độ đa nguyên xã hội và sự chịu đựng chính trị có được tăng lên đáng kể nhưng toàn bộ thể chế chính trị chưa thấy bất kì một sự thay đổi nào có ý nghĩa tiến bộ thực chất, trong xương tủy vẫn là cái quan niệm chuyên chính và đấu tranh địch ta cũ rích và tàn nhẫn, thêm vào đó là thói tham lam “gặm dần đất nước”. Tuy nhiên, do lập hiến qui định chế độ nhiệm kỳ chính trị, [8] kể cả Chủ tịch nước và Thủ tướng, cũng như “đưa quyền con người vào hiến pháp”, và sau nhiệm kỳ mười năm vào năm 2003, việc thực hiện hòa giải trong đảng,[9] cuối cùng đã thỏa thuận ra qui định trong hiến pháp không quá hai nhiệm kỳ liên tiếp, dài nhất chỉ đến 10 năm. Các điều khoản hiến pháp trên giấy cho đến nay dường như có thói quen được hiểu là “hiến pháp thông lệ”. Có vẻ như lập pháp và thực tiễn đều song song tồn tại. Điều này đã mang lại cho quốc gia một cảm giác an toàn về chính trị nhất định và cộng đồng quốc tế cảm thấy rằng Trung Quốc đang bước vào nền chính trị hiện đại. Có thể nói rằng trong 30 năm qua, kêu gào cải cách thể chế nhưng thể chế vẫn không nhúc nhích. Đó là thành quả duy nhất có thể trông thấy được, sờ mó được, lấy ra được của cải cách chính trị. Ai cũng nhận thấy, cho dù ông là ai, ông cũng chỉ có 10 năm. Thưa các vị, những người dân vô tội, những thân phận con sâu cái kiến, bán mặt cho đất bán lưng cho trời, tản mát như cát, lầm lũi tối tăm mặt mũi để nuôi sống gia đình, sức đâu mà chống lại được mọi thứ cường quyền có tổ chức. Thôi thì cuối cùng đã có “nhiệm kỳ mười năm”, còn hơn là phải đối phó với trò vè chính trị ngạo ngược có thể bùng phát bất kì lúc nào, để mà yên tâm lo cho cái hũ gạo lọ mắm nhà mình.

TÓM LẠI, về tổng thể, kiểm soát xã hội theo định hướng an ninh vẫn có hiệu quả trong việc tạo ra an ninh công cộng như một sản phẩm (hàng hoá) công cộng cơ bản. Tuy nhiên, nó đã phát triển thành một thể chế “duy ổn”, trong một số khu vực thì nó thậm chí là một kiểu “chuẩn giới nghiêm (nửa quân luật)” [đặc biệt, các Khu Tự trị Tây Tạng và Tân Cương Duy Ngô Nhĩ (Uyghur) ở miền Tây Trung Quốc]. Đuôi dài không rụng, chi phí cao ngất ngưởng, cho thấy tiềm lực của thể chế đã cạn kiệt và cần được nâng cấp thay thế. Cụ thể, cuộc chiến thương mại Trung-Mỹ đã bộc lộ hết sự yếu ớt của tiềm lực quốc gia và sự kém cỏi của chế độ, đồng thời tạo thêm cảm giác bất an. Trước đó, lãnh đạo cấp cao[10] tuyên bố “tính hợp pháp của chấp chính không phải là một lần cho mãi mãi”, dường như đã có sự tỉnh táo trước cuộc khủng hoảng này. Nhưng trong những năm gần đây, người ta lại rất thiếu nhạy cảm, sự tự tin bùng lên, kiểu như “phong trào xóa nghèo”, một phương thức thao tác kinh tế chính trị “chuẩn phong trào” lại khua chiêng gõ trống, khiến cho tính xác định của đường lối quốc gia bị giảm sút giá trị. Mặt khác, việc bảo hộ có mức độ đối với quyền sở hữu tư nhân và thỏa mãn có mức độ nguyện vọng làm giàu không chỉ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế mà còn nâng cao mức sống của hàng trăm triệu người, nhưng cuối cùng họ cũng gặp phải một thực tế là “quốc gia đi lên dân đi xuống”.[11] Cuộc sống xảy ra những vụ án quyền lực công liên tiếp tước đoạt quyền tư hữu, tất yếu nổi lên sự khiếu kiện về “quyền tư hữu thiêng liêng”, và logic đằng sau nó là người dân nhận ra rằng “quyền lực không thể là của riêng, tài sản không thể là của công.”[12] Lẽ ra, “riêng chung rạch ròi” mới có thể tạo ra hoà bình. Hai thứ này từ cổ chí kim luôn luôn là nội hàm cơ bản của chính trị. Ngày nay vấn đề này phải được giải quyết thỏa đáng mới có thể yên ổn. Nhưng điều khiến người ta nguyền rủa và kinh hãi là hiến pháp sửa đổi xoá bỏ chế độ nhiệm kì chính trị, coi như một nhát xổ toẹt 30 năm cải cách và mở cửa, một cái tát đẩy Trung quốc lùi về thời Mao khủng khiếp, cái thời nhộn nhạo và sùng bái cá nhân lãnh tụ đầy lố bịch dẫn đến sự hoang mang toàn diện sau đây.

***

2. Tám Điều Lo Ngại

Tóm lại, ở đây, sự lo lắng và hoang mang của mọi người chủ yếu tập trung ở tám khía cạnh sau đây.

THỨ NHẤT, nỗi lo sợ về quyền sở hữu. Của cải đã tích lũy được trong vài thập kỷ qua, dù nhiều dù ít, liệu có giữ được không? Lối sống như hiện nay có thể tiếp tục được không? Quyền sở hữu hợp pháp có còn được pháp luật bảo vệ không? Doanh nghiệp có thể bị phá sản vì làm mất lòng nhân vật nào đó nắm thực quyền (kể cả bí thư chi bộ thôn), người mất nhà tan? Những chuyện như thế xảy ra quá nhiều trong mấy năm gần đây, cùng với thời gian sự bấp bênh, thiếu tính xác định càng tăng lên, dẫn đến sự hoang mang không dứt. Nó tấn công trước hết vào những người làm giàu thành công trong làn sóng cải cách và mở cửa, hiện tượng đi dân hàng loạt của những người giàu xảy ra như một phản ứng. Ở tầng lớp trung lưu và thấp hơn thừa ăn thừa tiêu cũng có những tai họa bất thưởng đổ xuống đầu trong quá trình sinh lão bệnh tử, nhất là xảy ra lạm phát, đồng tiền thành mớ giấy lộn.

Tất nhiên, di dân người giàu có nhiều nguyên nhân phức tạp như muốn có chất lượng cuộc sống cao hơn, họ còn muốn rửa tiền, hơn nữa họ có quyền nhởn nhơ ngoài luật pháp để đem tiền đi, nhưng ai cũng cái cảm giác thiếu an toàn về tài sản riêng. Quan thương nhất thể (vừa là quan chức vừa là nhà buôn-ND) giỏi vơ vét là người vớ bẫm nhất trong cải cách và mở cửa, và cũng là chủ thể của lớp di dân giàu có. Thông tin chính thống lộ ra không bao nhiêu nhưng lời đồn thì vô vàn, cộng thêm truyền thông chính thống thỉnh thoảng lại ca bài “lý tưởng tối thượng của đảng cộng sản là tiêu diệt chế độ tư hữu”, đồng thời gào thét sặc mùi dân tuý kiểu như “đánh đổ cường hào, chia ruộng đất”, càng làm cho cảm giác bất an thêm trầm trọng. Trong khi tình trạng hoang mang lan rộng thì lãnh đạo cấp cao học tập “Tuyên ngôn đảng cộng sản”, [13] một tác phẩm điên rồ của hai thiên tài trẻ tuổi (K. Marx và F. Engels-ND) đã khiến thế giới bất an, làm chấn động tâm lý của toàn thể dân chúng trong nước chỉ có thể được cắt nghĩa thỏa đáng trong ngữ cảnh như thế này.

THỨ HAI, lại nhấn mạnh chính trị là thống soái,[14] vứt bỏ quốc sách cơ bản là lấy phát triển kinh tế làm trung tâm. Trong vài năm qua, mùi thuốc súng của ý thức hệ ngày càng trở nên ngột ngạt và sự cạnh tranh để giành quyền nói đã được sử dụng như một biểu tượng. Trên thực tế, việc dựa vào sức mạnh của công quyền để dàn trận đàn áp ý thức hệ đã dẫn đến sự hoang mang lan rộng trong giới trí thức. Trong hoàn cảnh này, việc tự kiểm duyệt và tăng số lượng đã khiến ngành xuất bản phải chịu một đòn đánh nặng nề. Dư luận bị bịt mồm ngày càng tàn khốc, sự liên hệ giữa Trung quốc và thế giới bên ngoài bị cản trở. Thậm chí có những tài liệu tuyên truyền chính thống khuyến khích trẻ em tố giác cha mẹ, vi phạm nền tảng luân thường đạo lý. Nó vừa phản truyền thống vừa chống hiện đại, một bộ mặt trâng tráo của cực quyền chính trị khiến người ta không thể không nhớ tới thời kỳ “cách mạng văn hoá” dã man đã trải qua, quả là ngoài sức tưởng tượng. Hậu quả là nhiều giáo sư đại học mang tội vì phát ngôn và lúc nào cũng run sợ vì lo ngại miệng lưỡi tuyên truyền của đảng và chính quyền gây khó dễ và mật báo của học trò làm gián điệp trong lớp. Nghiêm trọng hơn, các quan chức địa phương thường không hoạt động dựa trên sự quan tâm chính trị, trong khi sự tăng trưởng của nền kinh tế Trung Quốc phụ thuộc vào các quan chức địa phương dựa trên quan điểm phát triển, chăm chỉ làm việc có thành tích. Mặt khác, dư đảng của “mô hình Trùng Khánh”[15] cấu kết với “ba loại người”[16] của trường cao đẳng trước đây, rung vai một cái đã biến hình thành “tân cực tả” và kêu gào đánh giết.

Ban đầu, ký ức đắng chát của người dân đối với các “phong trào chính trị” còn mới mẻ, thế hệ trẻ cặm cụi với cuộc sống thị dân, quen với xã hội kinh tế và đời sống thị dân chẳng thích thú, cũng chẳng quan tâm gì đến “chính trị thống soái” được bày đặt ra với xu hướng chính trị hoá cực quyền hoàn toàn phi logic. Ép buộc họ quá chỉ tăng thêm tâm lý phản kháng. Trên thực tế, mấy chục năm lại đây, trên dưới một lòng, cái thể chế chính trị này còn nhận được sự chịu đựng của nhân dân. Nhà nước lấy phát triển kinh tế làm trung tâm, toàn tâm toàn ý lo phát triển, không có những phong trào “coi trọng chính trị”, chấm dứt hoặc giảm bớt sự can thiệp vào đời sống cá nhân, không còn diễn những trò hề kiểu “thà ăn cỏ chủ nghĩa xã hội chứ không thèm lúa chủ nghĩa tư bản”. Tóm lại, “lấy xây dựng kinh tế làm trung tâm” phát triển đến một giai đoạn nhất định thì cần phải chuyển sang lấy phát triển chính trị dân chủ làm trung tâm. (Ghi chú: nguyên văn: “lấy phát triển hiến chính làm trung tâm”. Theo “Từ điển hán ngữ hiện đại” thì “hiến chính” là nền chính trị dân chủ-ND) và chính trị kinh tế thúc đẩy việc xây dựng một dân tộc hiện đại, tiếp sức cho Trung quốc hiện đại. Nhưng trong tình hình hiện nay, ít nhất là hãy cứ làm theo người đi trước, rồi tìm ra con đường khác, đi theo hướng ngược lại.

THỨ BA, lại bày đặt đấu tranh giai cấp. Mấy năm trước, truyền thông chính thống và quan chức chủ quản về ý thức hệ nhiều lần nói đến đấu tranh giai cấp.[17] Điều này đã lập tức gây hoang mang cho mọi người. Mấy năm đó xu thế công tác chính trị đã gây ra sự hoài nghi, phải chăng sẽ lại làm cuộc đấu tranh giai cấp kiểu Stalin – Mao Thiệu Sơn.[18] Chưa hết, với các đợt chống tham nhũng, đặc biệt là Uỷ ban kiểm tra nhà nước mới được thành lập và quyền lực không giới hạn của nó và tất cả các nhân viên công chức đều nằm trong sự kiểm soát của nó không những không làm cho cảm giác an toàn tăng lên, trái lại khiến người ta liên tưởng đến KGB và khả năng xảy ra cuộc đấu tranh tàn khốc trong nội bộ đảng và dẫn đến nỗi hoảng sợ của thời đấu tranh giai cấp trước đây. Do đó đối với kí ức của người dân về mô hình chính trị đấu-đấu-đấu,[19] phải chăng nỗi lo âu lan tràn khắp Hoa hạ sẽ trở lại, khiến cho cảm giác xa rời chính trị ngày một tăng lên, không khí hoà hợp thân thiện ngày càng giảm. Lẽ ra việc thực thi “tư hữu vào hiến pháp” và “nhân quyền vào hiến pháp” đi kèm với chế độ lưỡng nhiệm đến vị trí đỉnh cao nhất trong nội bộ đảng đem lại hy vọng tiến dần đến một quốc gia bình thường, nghĩa là không còn cần phải sử dụng đến chữ “đấu” nữa. Nhưng cách làm của mấy năm lại đây hình như đi ngược lại, tất nhiên ai cũng phải hoảng sợ.

THỨ TƯ, một lần nữa lại khoá cửa đất nước, gây căng thẳng với thế giới phương Tây, đại diện là Hoa Kỳ, nhưng lại nhiệt thành với chính quyền tồi tệ như Bắc Triều Tiên. Tăng trưởng kinh tế và tiến bộ xã hội của Trung Quốc là sự tiến bộ tự thân của nền văn minh Trung Quốc. Nó tuân theo logic vốn có của sự chuyển đổi lớn của nền văn minh trong một thế kỷ rưỡi. Đây cũng là sự phát triển và tăng trưởng của hệ thống thế giới hiện đại sau khi bén rễ vào Trung Quốc, không hề có ngoại lực nào chủ đạo. Tuy nhiên, ở cấp độ hoạt động cụ thể, sau khi khởi động lại “cải cách và mở cửa”[20] và cải thiện quan hệ với thế giới phương Tây, nó hướng tới chủ nghĩa tiến bộ và nhằm mục đích “nối ray với thế giới” và ngồi trên tàu tốc hành kinh tế thị trường toàn cầu.[21] Nếu không “mở cửa và bức thiết cải cách”,[22] sẽ không có nền kinh tế xã hội và văn hóa Trung Quốc ngày nay. Nồng nhiệt bắt tay với các nhà nước thất bại và chuyên chế như Bắc Triều Tiên và Venezuela, làm trái ý dân, đi ngược lại trào lưu lịch sử là một hành động không khôn ngoan. Thực tế là con cái cành vàng lá ngọc của vô số quan chức và thương nhân Trung Quốc đã ăn nhờ ở đậu trên đất nước người ta, họ chẳng phải lo lắng về quan hệ hai nước, nhưng nó cứ lập loè khi sáng khi tối, khốn nạn cho cái dân tộc mà nghe nói là sở hữu toàn dân này nhưng tất nhiên bất hạnh thì lại rơi xuống đầu từng người dân cụ thể. Cái bấp bênh là cơm ăn áo mặc của họ. Vấn đề này xét kỹ nguyên do, đó là tư duy đảng đã thay thế tư duy nhà nước, và tư duy nhà nước bị bẻ cong để đàn áp tư duy công dân. Không nghĩ đến tiến bộ, một mình một chợ, tụt lại đằng sau trào lưu tư tưởng của thời đại từ lâu rồi. Tai hại thay.

THỨ NĂM, viện trợ cho nước ngoài quá mức đã khiến các công dân phải thắt lưng buộc bụng. Nghe nói Trung Quốc đã trở thành quốc gia viện trợ nước ngoài lớn nhất thế giới, đưa bút nhoáy một cái bay hàng triệu hàng tỷ. Với một quốc gia đông dân đang phát triển, nhiều nơi vẫn còn trong thời kỳ tiền hiện đại thì đó là không biết lượng sức mình. Truy nguyên, đó là sùng bái tư duy khoa trương “vinh quang chính trị” là nguyên nhân chính, ngoài ra tâm lý công tử thích làm oai cũng khó trách. Tài sản quốc gia hiện nay, kể cả ba ngàn tỷ dự trữ ngoại tệ, là mồ hôi nước mắt của dân kỷ cóp hơn 40 năm, cũng là bao đời người Trung quốc ở nước ngoài thiện tâm đóng góp, [23] làm sao có thể tiêu pha lung tung. Thời kỳ tăng tốc phát triển kinh tế cũng phải có lúc kết thúc, hào phóng như thế giống như “chi viện Á-Phi-La”[24] vô nguyên tắc một thời khiến cho dân đói, thậm chí người chết đầy đồng. Tình trạng này không được phép lặp lại. Bây giờ sau khi chiến tranh thương mại Trung Mỹ nổ ra, khẩu hiệu truyền thông nhà nước tung ra, nào là “chung sức vượt khó”,[25] nào là “lo trước cái lo của thiên hạ, vui sau cái vui của thiên hạ”[26] lập tức nhận được sự diễu cợt không thương tiếc của dân chúng: “Câm mẹ nó mồm đi”, điều ấy cho thấy lòng dân hướng về đâu, không còn dễ phớt lờ như xưa nữa.

THỨ SÁU, chính sách đối với các phần tử trí thức chuyển sang tả, tiến hành cải tạo tư tưởng.[27] Mặc dù từ lâu đã nói phần tử trí thức là một bộ phận của nhân dân lao động,[28] nhưng mỗi khi trở trời, gió thổi cây lay là lập tức coi họ là người ngoài, thậm chí là kẻ thù. Điều đó đã thành cái phong vũ biểu đo thời tiết chính trị và cũng là biểu trưng chính trị mô tả màu sắc của thể chế. Bộ giáo dục nhiều lần tuyên bố phải tăng cường giáo dục chính trị cho giáo sư, thông tin trên mạng phải đề phòng các giáo sư từ nước ngoài trở về, một số ít tàn dư của cách mạng văn hoá[29] ở các trường đại học cũng nhảy ra hò hét đánh giết.[30] Tất cả những chuyện đó khiến người ta lo lắng chính sách cải tạo trí thức lại sắp ra đời, đặc biệt là cùng với chính sách thiên tả là dấy lên phong trào cải tạo trí thức, thậm chí không loại trừ những điều còn nghiêm trọng hơn.

Những lời xằng bậy cất lên, ai ai cũng run rẩy sợ hãi,[31] còn nói gì đến tự do ngôn luận. Không có tự do tư tưởng và tinh thần độc lập[32] làm sao có thể tìm tòi cái mới, chuyên sâu nghiên cứu học thuật và sáng kiến phát minh. Lẽ ra, qua bốn chục năm phấn đấu, nghiêm túc tạo ra một, hai thế hệ thì văn minh Trung hoa hy vọng đón nhận một đỉnh cao rạng rỡ về tư tưởng và học thuật. Nhưng nếu chính sách kìm kẹp này tiếp diễn thậm chí ngày càng xiết chặt hơn thì không có hy vọng khả năng ấy trở thành hiện thực, dân tộc Trung hoa cuối cùng vẫn chỉ là một tiểu quốc lùn văn hoá.

THỨ BẢY, sa vào một cuộc chạy đua vũ trang nặng nề và bùng nổ chiến tranh, bao gồm cả chiến tranh lạnh mới. Chỉ trong mười năm, toàn bộ Đông Á đã thực sự rơi vào một cuộc chạy đua vũ trang, nhưng may mắn, xác suất chiến tranh vẫn còn ở mức có thể kiểm soát được. Vấn đề là chúng ta không thể vì thế mà làm gián đoạn sự phát triển thông thường của Trung Quốc và do đó phá hủy sự chuyển đổi hiện đại lớn lao còn chưa hình thành. Hai năm qua, trong các bài báo “Ngăn chặn Trung Quốc sa vào cuộc nội chiến toàn diện” và “bảo vệ cải cách và mở cửa”,[33] người viết đã chỉ ra rằng rằng Trung Quốc đã dần dần đặt “thể chế chuẩn bị chiến tranh” lên trên “thể chế duy ổn”, trong đó nhắc nhở nguy hiểm và đề phòng các ảnh hưởng tiêu cực. Tại thời điểm này, cùng với sự thắt chặt nội chính và tranh chấp thương mại nước ngoài ngày một phức tạp, khả năng suy thoái kinh tế đang gia tăng, và các yếu tố không thể kiểm soát được đang nhiều lên, đề phòng dẫn đến bắt buộc phải đi đến tình trạng chiến tranh, bất kể nóng hay lạnh. Cuộc thảo luận giữa các bên nhắc nhở rằng tranh chấp thương mại Trung-Mỹ sẽ không nên dẫn đến cuộc đấu tranh về ý thức hệ, càng không nên tranh chấp mô hình chính trị, xuất phát từ mối quan tâm chung mới tiến lại gần nhau hơn.

THỨ TÁM, cải cách và mở cửa quay trở về chỗ cũ với nền chính trị cực quyền. Mặc dù từ “cải cách” đã bị làm ô danh, kết cục, nền chính trị tồi tệ là đồng nghĩa với sự giả dối, nhưng trong bối cảnh Trung Quốc hiện nay, sự chuyển đổi lớn lao vẫn còn dang dở, đang đi đến đích cuối cùng. So với cuộc cách mạng có tính bùng nổ và sự thụt lùi kiểu cực tả thì cải cách vẫn là con đường ổn thỏa nhất. Cải cách nói suông, không tiến lên có nghĩa là lùi lại đã từ lâu không còn là việc của mấy năm lại đây mà nó diễn ra liên miên trong cả nhiệm kỳ. Theo xu thế đó, “cải cách và mở cửa” phải chăng đến đây là hết? cũng chưa biết được. Lúc này, sự lo ngại của nhân dân cả nước là rất lớn. Nói cực quyền quay trở lại là ở nhiệm kỳ Hồ Ôn (Hồ Cẩm Đào, Ôn Gia Bảo), hình như xuất hiện xu thế cực quyền quá độ sang uy quyền, cho nên gọi là “chế độ chính trị uy quyền kiểu toàn năng thời kì hậu cực quyền”. Nhưng hai năm nay đã đi ngược lại mới gây ra tâm lý hoang mang rằng “cực quyền chính trị đã quay trở lại”. Trong lịch sử Trung Quốc cận đại, cuộc chiến tranh giáp ngọ 1894 và cuộc kháng chiến 1937 hai lần làm đứt quãng tiến trình hiện đại, khiến cho mọi cố gắng tiến tới nền chính trị thường ngày đổ xuống sông xuống biển, sự nghiệp hiện đại Trung quốc bị kéo dài. Ngày nay, cuộc chuyển biến lớn diễn ra gần hai thế kỷ đã đến giai đoạn kết thúc, có khả năng thành công, mong sao đừng do họa chiến tranh mà bị ngừng lại. Nếu ngừng lại thì cơ hội lần sau bao giờ sẽ đến, và có trời biết cái gì sẽ xảy ra.

***

3: Tám Điều Mong đợi

Tại thời điểm này, để đối phó với các mối quan tâm và hoảng loạn nói trên, từ góc độ nội chính không can thiệp vào kinh tế thương mại (bao gồm cắt giảm thuế đáng kể), chưa nói đến dân chủ và pháp quyền, tám điều sau đây được cụ thể và hữu hình phải được coi là cấp thiết.

THỨ NHẤT, chấm dứt “vung tay quá trán” cho viện trợ nước ngoài. Viện trợ nước ngoài không cần thiết và vô vị, đập vỡ niêu cơm là điều người dân xót xa nhất. Trung Quốc vẫn đang phải leo dốc. Cơ sở hạ tầng và phúc lợi của người dân đều là việc to như núi, gánh nặng đường xa. Khoan nói đến chuyện lương hưu, việc làm và giáo dục, vấn đề nông thôn đang khốn đốn là rất nặng nề, đòi hỏi lực lượng công quyền có biện pháp giải quyết. Mặt khác, một nửa Trung Quốc vẫn là tiền hiện đại, coi như Trung Quốc chỉ mới hiện đại một nửa, nói gì đến phục hưng văn minh. Gần đây, trong Diễn đàn Trung Quốc-Ả Rập, người ta tuyên bố sẽ chi 20 tỷ đô la Mỹ để xây dựng cái gọi là “kế hoạch đặc biệt tái thiết” các quốc gia Ả Rập và “xem xét việc thực hiện dự án với tổng số tiền 1 tỷ nhân dân tệ để giúp thiết lập sự ổn định cho một số quốc gia hữu quan”. Nhưng chúng ta biết rằng các quốc gia vùng Vịnh đều giàu đến chảy mỡ, đâu cần Trung Quốc, một nước vẫn còn hàng trăm triệu người chưa thoát nghèo đến làm một ông lớn ở đây. Việc này khiến người ta than trời, tâm hồn và trái tim để đâu mà mang dân mình ra đãi khách? Hơn nữa, tất cả các khoản chi này hoàn toàn bỏ qua chế độ quyết toán, đặt quyền lực hiến pháp về kho bạc của các cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất sang một bên. Khi hệ thống quan liêu chính thống được hình thành đã bị tê liệt thì đây là sự tuyên chiến với hệ thống hiến pháp và pháp lý (rule of law).

THỨ HAI, chấm dứt sự bày đặt lãng phí trong chiêu đãi ngoại giao. Một cuộc họp bình thường cũng đốt tiền tiêu xài, bất kể giá thành, vừa khổ dân vừa tốn của, thực tế vừa thất lễ vừa mất mặt. Đây là “chính trị vẻ vang” chứ không phải “chính trị thực lợi” càng không phải “chính trị thực lực”, cũng không phải cái “truyền thống tốt đẹp nhiệt tình hiếu khách vốn có của nhân dân Trung Quốc”, cũng, không phải là hành vi của kẻ háo danh. Theo cách nghĩ này thì Nữu Ước, nơi Liên hợp quốc đóng trụ sở, toàn các vị mũ cao áo dài chắc phải luôn luôn giới nghiêm; Genève và Paris thanh lịch, những nơi tổ chức nhiều nhất các hội nghị quốc tế, chắc đêm nào cũng phải bắn pháo hoa. Đối với cơ quan đối ngoại nên làm theo thực lực, phải nhắm đến thực lợi đồng thời đừng phung phí lòng tốt. Chăm lo cho dân, vinh quang không cầu cũng tự đến. Nếu không có cách nhìn này thì nền chính trị say sưa với vinh quang, người đại diện có vẻ rạng rỡ lắm, nhưng không biết xót sức dân, giơ mặt làm oai chỉ làm cho người ta thêm khinh và khơi dậy lòng căm ghét của người dân, khiến hàng ngàn triệu người dân xa lánh. Ngay cả khi gã hàng xóm phục phịch, kẻ độc tài gian ác [Kim Jong Un] cả thế giới xa lánh mò đến cũng đón đưa tưng bừng, nghe nói trên bàn tiệc bày cả chai rượu Mao đài miệng ngắn giá 128 vạn tệ, vèo một cái khiến hàng ngàn triệu người dân xa lánh. Giấc mơ Trung hoa ư, cứ mơ đi!

THỨ BA, hủy bỏ đặc quyền nghỉ hưu của cán bộ cấp cao. Trong thể chế quốc triều, ăn ở ốm chết đều trông vào kho bạc nhà nước và hưởng thụ đãi ngộ siêu quốc dân. Đãi ngộ sinh hoạt đã có, các khoản trong tiêu chuẩn chữa bệnh nghỉ ngơi an dưỡng tiêu phí mất bao nhiêu là mồ hôi nước mắt của dân, ai cũng tai nghe mắt thấy mà cho đến nay không dám công bố, thực chất đó là hành vi vụng trộm. Cái thể chế này kế thừa truyền thống phụng dưỡng con cháu quan lại Nhà Châu trong triều Minh [được Chu Nguyên Chương thành lập năm 1368], cũng như tiền thù lao cho tám gia đình Bát Kỳ[34] dân tộc Mãn từ thời nhà Thanh, tức trái với tinh thần cách mạng, càng không phù hợp với nguyên tắc xây dựng một nhà nước của dân. Nếu nói đến “tàn dư phong kiến” thì đây là điển hình. Người dân đã căm ghét đến cùng cực, nhưng chẳng có cách nào, dần dần thành cái ung nhọt hận thù chế độ. Bên này người dân vào viện muôn vàn khó khăn, bên kia phòng bệnh của cán bộ cấp cao nguy nga tráng lệ, tách rời khu bình dân khiến cho người dân nhìn thấy tận mắt, mà mỗi ánh mắt căm hờn có thể vào một lúc nào đó biến thành dông bão.

THỨ TƯ, bãi bỏ chế độ cung cấp đặc biệt. Bảy mươi năm trước, thực ra nó đã bắt đầu từ thời Diên An. [35] Cho dù đó là thời đói rét, hàng trăm triệu người hằng ngày lo lắng sữa cho trẻ em và thực phẩm thì chế độ cung cấp đặc biệt vẫn dành cho tầng lớp quyền quý của cái gọi là “chính quyền nhân dân” với vô số những đặc quyền mà người dân nằm mơ cũng không tưởng tượng nổi. Ngoài một vài chính thể ra, trên thế giới không tìm thấy ở nơi nào khác nữa. Có thể nói, xa xỉ tột cùng và cũng vô sỉ tột cùng. Xã hội không bao giờ bình đẳng, hiền ngu, giàu nghèo khác nhau là điều tự nhiên, nhưng đó là số phận chứ không phải do cố tình xoá đi lý tưởng công dân với điểm xuất phát bình đẳng, càng không phải do công nhiên dùng kho bạc nhà nước để nuôi một số ít người có quyền. Ngày nào chưa bãi bỏ chế độ này và ‘Số 34’[36] thì ngày đó an toàn thực phẩm của Trung quốc không được đảm bảo, và cũng chẳng có gì đáng nói về an toàn thực sự nào cả.

THỨ NĂM, thực hiện luật công khai tài sản quan chức. Về vấn đề này, người dân đã đòi hỏi, mọi chuyện vẫn im phăng phắc, cho thấy trong đó nhiều mèo mỡ, xấu xa phải che đậy. Trong qui trình đề bạt cán bộ, điều nói về con cái lại chỉ nội bộ nắm được, thuộc hồ sơ cán bộ còn dân thường không được biết, khiến tất cả như một đám sương mù dầy đặc. Hiện nay về nhân lực vật lực cùng các biện pháp kĩ thuật đã tiến bộ là thời điểm có thể thực hiện được, hơn nữa qua kết nối mạng toàn quốc, có thể dùng một tỷ tư cặp mắt để giám sát, đặt một nền móng vững chắc. Việc chống tham nhũng và nạn tham nhũng không chấm dứt được, nguyên do là ở chỗ người ta biến nó thành chuyện nội bộ mà không coi nó là tác nghiệp pháp chế trên nguyên tắc công khai chính trị. Cái thiếu khuyết là khâu đạo luật về công khai hoá (nguyên văn: Đạo luật ánh nắng). Nếu các ngài không có gì phải dấu diếm thì hãy thực thi đạo luật này, hãy bày ra hết giữa ban ngày ban mặt! Nếu các ngài thực tâm thành ý thì hãy tham gia vào tổ chức quốc tế về phòng chống rửa tiềnEgmont Group of Financial Intelligence Units mà nhiều nước đã tham gia đi! Việc gì phải kéo mây mù che núi, coi hàng tỷ người dân chỉ như một lũ ngốc.

THỨ SÁU, sùng bái cá nhân cần phải lập tức phanh lại. Đã bốn mươi năm cải cách và mở cửa, không ngờ đất Thần Châu lại một lần nữa nổi lên nạn sùng bái cá nhân lãnh tụ. Truyền thông của đảng dựng lên ông thần hoàn hảo chẳng còn gì để thêm thắt, trọn vẹn hình ảnh một nhà nước cực quyền tiền hiện đại. Ảnh lãnh tụ lại xuất hiện ở Thần Châu treo cao như thần linh, thật là quái dị. Hơn nữa, quan chức nói câu nào thực ra là thư kí viết nhưng cũng được tôn sùng, còn biên tập xuất bản, bìa cứng sáng choang, tặng miễn phí khắp thế giới, khiến người ta buồn nôn. Lúc này nên suy nghĩ lại xem, tại sao những người trong cuộc lại vô tri và háo danh đến thế, càng phải xem xét tại sao một nước lớn đã từng khốn đốn vì cái nạn này, trong đó nhan nhản những “nhà lý luận”, “nhà nghiên cứu”, không hề có chút sức phản kháng mà còn không ít lâu la xúm vào chấm mút.[37] Hàng trăm triệu người coi như chẳng có chuyện gì xảy ra, sẵn sàng chịu đựng những hành vì ngang ngược này, bó tay với mấy gã nịnh thần. Điều đó cho thấy giác ngộ là việc làm suốt đời đòi hỏi mỗi người sử dụng trí tuệ của mình một cách công khai trong sự nghiệp chung mới có thể bền bỉ tiến lên phía trước. Hơn nữa, điều đó càng chứng tỏ Trung Quốc chưa hoàn toàn bước vào hàng ngũ các quốc gia hiện đại hành xử dựa trên lý trí, mà còn phải tiếp tục phấn đấu.

THỨ BẢY, khôi phục chế độ nhiệm kì của chủ tịch nước. Đầu năm sửa hiến pháp, bãi bỏ chế độ nhiệm kỳ khiến dư luận thế giới xôn xao, dân chúng run rảy sợ hãi, nổi lên mối lo “cải cách bốn mươi năm, lại quay về chỗ cũ”. Vô cớ dựng lên một “nguyên thủ siêu hạng”, không kiểm soát, không thể không gây ra e ngại. Do đó trong hai năm, năm nay và năm sau là thời gian thích hợp vì mùa thu Quốc hội (nguyên văn Đại hội nhân dân) triệu tập hội nghị bất thường hoặc tháng ba năm sau là hội nghị thường kỳ, thông qua hiến pháp sửa đổi lần nữa là cơ hội để khôi phục chế độ nhiệm kỳ chủ tịch nước nhằm bảo vệ đường lối mở cửa. Một khi hiến pháp đã hình thành thì dù chất lượng thế nào cũng không nên sửa đi sửa lại, đành rằng đây là hiến pháp tạm thời dưới chính thể quá độ trong bước chuyển biến lớn về thể chế (nguyên văn: đại chuyển hình), vẫn phải sửa chữa. Nhưng mong rằng trước khi chuyển biến được thực hiện thì đây là lần sửa cuối cùng.

THỨ TÁM, đánh giá lại “ngày 4 tháng Sáu”. Năm nay và năm sau có liên tiếp các chốt nhạy cảm là kỉ niệm 40 năm cải cách và mở cửa, 100 năm của (phong trào Ngũ Tứ) “ngày 4 tháng 5” và 30 năm (của vụ Thiên An Môn) “ngày 4 tháng 6”. Hậu quả chiến tranh thương mại Trung Mỹ, và sự kéo dài liên miên làm tăng thêm cái gọi là tính không xác định. Bây giờ có cái tư duy “duy ổn” là “dùng an ninh để đối phó chính trị”, thêm vào đó là “dùng chế độ để kiềm chế chính trị”, chứ không phải là “dùng chính trị để đón nhận chính trị”. Từ ngày đánh giá lại “Ngũ tứ” [38] thì ngày 4 tháng 5 không còn là ngày nhạy cảm nữa do “dùng chính trị để đón nhận chính trị”, mặt nào cũng có kết quả, vui vẻ mọi điều [về quyết định về Sự cố Thiên An Môn 5 tháng Tư 1976]. Do đó nhân dịp 30 năm ngày nổ ra vụ “4 tháng 6”, nhà cầm quyền nên chọn thời điểm thích hợp để công khai đánh giá lại sự kiện này.[39] Như vậy không những biểu hiện thành tâm và tỉnh táo “dùng chính trị đón nhận chính tri”, hơn nữa mỗi năm đến ngày 4 tháng 6 khỏi phải căng thẳng như địch đánh đến nơi, xoá sạch mọi chướng ngại để toàn thể công dân chung sống hoà bình về chính trị, khiến lòng dân yên ổn, có lợi cho việc xử lý tính chính đáng chính tri.

Những điều nói trên đều là kiến thức phổ quát của chính trị hiện đại, cũng là sự khắc họa những đòi hỏi rộng rãi của người dân. Sẵn sàng chịu chém đầu để nói ra “những lý lẽ mà ai cũng biết” là bởi vì đâu đâu cũng bàn luận ầm ĩ lên rồi, nếu không nói ra quan điểm của mình thì cũng không có điều luật nào về vấn đề này, như vậy thì cả tôi và mọi người đều không biết sống thế nào. Ô hô ai tai!

***

4: Những bước quá độ

Thế giới trong hai năm qua đã bước vào một chu kỳ nhỏ điều chỉnh chính trị. Không cần phải hoảng sợ. Trời chưa sáng đâu. Cần tiếp tục đẩy mạnh cải cách nội chính, kiện toàn tinh thần dân tộc mới có thể ứng phó được. Duy trì con tàu thế giới trong đó có Trung quốc tiến tới hoà bình và phát triển ổn định. Xung đột và chiến tranh là trạng thái tàn nhẫn bình thường của loài người, nhưng tận dụng các cơ hội lịch sử để làm trễ hoặc tránh khỏi chiến tranh thì đó là sứ mệnh của chính trị, cũng là sự thử thách lớn về trí tuệ chính trị và đức hạnh của con người ăn thịt,[40] con người là loài động vật chính trị, chính trị là trí tuệ cao nhất của loài người. Về tình hình hiện nay, xu hướng hoà bình và phát triển là không thay đổi. Đó là cơ hội lịch sử, gọi là “thời kỳ cơ hội”, chỉ người thức thời mới nắm bẳt được, không ngó bên này nhìn bên kia rồi để có cỗ bài tốt trong tay mà chơi hỏng.

Nhìn sang bờ bên kia, vẫn một đám lên cầm quyển trong thời đại dữ dội và chính sách chiến tranh lạnh, tuy có những phán xét khác nhau nhưng cũng là thiếu ý thức lịch sử, thiển cận và tham lam, đưa ra những giải pháp sai lầm, khiến cho quốc sách chủ nghĩa trọng thương (coi trọng việc buôn bán) của chủ nghĩa tư bản quyền quý và dựa trên cơ sở duy ngã độc tôn, ngạo mạn, thiên kiến, ngang ngược thô lỗ kiểu chủ nghĩa đế quốc lấy cướp đoạt làm đầu, dối trá trắng trợn bộc lộ ra hết, phơi bày ra bệnh trạng văn minh suy đồi giai đoạn cuối.

Thói kiêu ngạo “ái quốc cuồng” hại nước hại dân, gọi là “giặc yêu nước” (ái quốc tặc) từ cổ chí kim, ở Trung quốc và nước ngoài là không mới.[41] Đồng thời, điều đó còn nói lên rằng, cũng như “người xấu già đi”, [42] ai cũng là sản phẩm của hệ thống giáo dục do mình tạo nên trước đây, sau đó không hề chuyên tâm, không hề tự xét cho nên khó thoát ra khỏi sự trói buộc, lấy kiến thức cũ để ứng phó với sự vật mới, nhưng lại tự tin làm được mọi điều. Quan niệm và chính sách của họ, như Tocqueville đã nói, chỉ là những món đồ cũ mốc meo.[43]

Lúc này, dư luận chung là, sự hiểu biết chính trị dưa trên lý trí công dân đã tăng lên, có quan niệm đúng đắn về đạo nghĩa, nhưng ít thấy những cái đó dựa trên tri thức văn minh của ý thức lý trí tầm quốc gia, đặc biệt là chưa biết phân tích nhị nguyên cho phù hợp với lí trí quốc gia trong chính sách “giữa các nước” và phù hợp với lý trí công dân trong “chính sách quốc gia”, mà lẫn lộn lung tung, chỉ đông đánh tây, thậm chí sùng bái hồng vệ binh, hạ mình xuống loại mạt hạng, cũng xoen xoét danh nhân danh ngôn, có thể coi như loại cặn bã thối tha. Sự lẫn lộn giữa hai thứ, với không cái nào hơn cái kia, trong một số trường hợp dẫn người dân đến thán phục gã Hồng Vệ Binh Già đó [Trump] chê bai ở bên kia Thái Bình Dương. Những kẻ mới vào nghề này rốt cuộc chỉ khá hơn một chút so với những người thô bỉ từ vùng Rust Belt[44]. Để sử dụng một dòng từ một người nổi tiếng, họ ‘Quá Trẻ, Quá Đơn giản’.[45]

Đồng thời, chính thể chưa đủ sức hấp dẫn và sự thấu hiểu, khiến cho thân phận người dân và sự đồng cảm công dân chẳng ăn nhập gì với nhau, suy cho cùng “Đại Thanh” và “Trung Hoa” tuy dính kết vào nhau nhưng không phải là một. Các vị cai trị đất nước (“ngồi non sông”) [46] gặm đất nước (“gặm non sông”), thế là đất nước non sông sinh chuyện, lại bắt mọi người “cùng nhau vượt qua hoạn nạn” để “cứu non sông”, thế có nhăng cuội không! Có dư luận kêu rằng một vài người nói và làm cứ như không phải người Trung Quốc mà chỗ nào cũng nghĩ cho nước ngoài, thực ra lạ mà không lạ, đó là kết quả của một quốc gia kém sức mạnh mềm, tức lực hướng tâm và lực kết tụ yếu.

Hơn nữa, gạt sang một bên cuộc tranh cãi về nhận thức, kiểu như thế nào là “người Trung Quốc”, với tình hình hiện nay có thể thấy các nhà tiên tri mạnh ai nấy nói, càng cao đàm khoát luận bao nhiêu lại càng dễ đi vào ngõ cụt, không còn chỗ mà quay đầu. Do đó cần phải nhắc lại rằng sự hiểu biết chính trị của dân tộc phải bắt đầu từ sự mở mang đầu óc của những tinh anh tri thức, mà sự mở mang đầu óc là ở tinh thần tự do, sự huyên náo chỉ càng bóp nghẹt cuộc sống và tâm hồn con người, phải cự tuyệt sự gắn cứng vào bất kì một độc tôn nào đó ngu xuẩn và ngạo mạn, yêu cầu nhà cầm quyền không được kìm kẹp khắc nghiệt mà hãy trả lại tự do cho người đọc sách, từ đó tiếp theo mấy thế hệ chăm chỉ dùi mài, nuôi dưỡng chủ lực tư tưởng (nguyên văn: cỗ máy cái tư tưởng) của văn minh Trung Hoa, bảo vệ và tăng thêm sức mạnh cho nó, như vậy mới mong tỉnh táo trong nhận thức, bình tĩnh và sáng suốt trong mọi tình thế.

Xét tình hình hiện nay, nhà cầm quyền (nguyên văn: đương cục) nhiều lần tuyên bố không vì chiến tranh thương mại mà thay đổi chính sách cơ bản của quốc gia là cải cách và mở cửa và cũng không dao động về đường lối phát triển kinh tế hiện nay trong giao lưu mở cửa và ra sức giữ vững cơ chế đa phương. Tương ứng với động thái này, cũng đã có các biện pháp mở cửa, có vẻ như còn có sức định hướng. Đồng thời với cách thức dựa vào đường lối phát triển kiểu Trung Quốc chứng minh “mở cửa thì phải cải cách” nhưng hầu như chưa thấy bất kỳ sự cải cách chính trị nội bộ (nguyên văn: nội chính) một cách thực chất nào. Tiếng sấm to mà giọt mưa nhỏ, không khỏi làm người ta thất vọng và dửng dưng quan sát sự thực tâm và hiệu quả thật sự.

Do đó thực hiện tám điều nói trên là việc cấp bách, cứ làm đi rồi hãy nói. Anh nói anh làm được và chịu làm, vậy thì tám điều trên chỉ làm một điều là chúng tôi mừng. Anh làm được ba, bốn điều, chúng tôi tâm phục khẩu phục. Làm được cả tám điều thì cả nước mở hội. Đầu năm, mấy ông to từng tuyên bố năm nay sẽ tiếp tục có nhiều hoạt động rầm rộ nhân kỷ niệm bốn mươi năm “cải cách và mở cửa”. Đã qua nửa năm rồi, thay vì tin rằng sẽ có, ta hãy thử chờ xem.

Cuối cùng, tiện thể nói thêm, thôn Lương Gia Hà, tỉnh Thiểm Tây có bốn năm chục gia đình, thường trú hơn trăm hộ dân,[47] thế mà họ mở một phòng trưng bày sản phẩm nông nghiệp và trụ sở liên lạc ở Thượng Hải. Nhìn qua đã thấy rằng chả làm được gì cho dân mà chỉ là quan chức và con buôn cùng bày trò song tấu và mỗi bên có tính toán riêng của mình.

Chưa hết, Viện kiểm sát tối cao vừa mở “Trung tâm dịch vụ kiểm sát 12309”, và mời bí thư chi bộ thôn, người chẳng có tí dây mơ rễ má gì với chuyện này cùng cắt băng khánh thành [vào cuối tháng Sáu 2018] với bọn thái giám để kiếm cơ hội rửa tiền, vỗ đít ngựa không biết xấu hổ. Còn chuyện Uỷ ban Liên hiệp khoa học xã hội tỉnh Thiểm Tây mở thầu dự án “Đại học vấn Lương Gia Hà”, chưa kể những phong trào tạo thần dựng thánh với các loại dự án xã hội và khoa học và sùng bái lãnh tụ, phản hiện đại, đi ngược trào lưu, ngoài sức tưởng tượng, vô liêm sỉ, nhơ nhuốc xấu xa diễn ra mấy năm gần đây! Nhiều quá, lếu láo quá, quá đáng quá, chẳng có hiệu quả gì ngoài việc kéo chúng ta quay trở lại thời tăm tối cơ cực.[48]

Nói hết rồi, sống chết có số, và thịnh suy tại trời.

— Tháng Bảy 2018
2018年7月

Nguồn:

• 許章潤，《我們當下的恐懼與期待》, 天則觀點, 24 July 2018

[1] [nguyên văn: lập quốc chi đạo 立國之道, theo nghĩa đen là ‘Con Đường Lập Quốc’, một thuật ngữ phổ biến giữa các nhà tư tưởng định hướng nho giáo từ thời Cộng hoà (1912-1949). Những người Cộng sản đòi quyền sở hữu duy nhất đối với thành ngữ này, cách diễn đạt của nó và nội dung của nó. Bằng việc dùng thành ngữ này liên quan đến lịch sử Trung Quốc hiện đại, Hứa cho biết rằng ông không tự giới hạn mình ở đường lối của Đảng]; đoạn chú giải này (và các chú giải dài khác) G. R. Barmé để trong văn bản còn trong bản tiếng Việt được để dưới dạng chú thích cho dễ đọc theo mạch văn của chính Hứa.

[2] [ở đây Hứa sử dụng sự chơi chữ hai phần hay hai nghĩa nổi tiếng: hoà tôn đả tản 和尚打傘 (vô phát/pháp vô thiên 無髮/法無天) ‘Một ông sư dưới bóng một chiếc ô (không tóc/luật (phát 髮/法 pháp) và không trời ở trên 天/hạn chế quyền lực)’. Ngạn ngữ này đã được Mao sử dụng một cách nổi tiếng để mô tả quyền lực và quyền uy vô hạn của ông cho Edgar Snow vào ngày 18 tháng Mười Hai 1970, nhưng Snow đã hiểu sai ông ta hoàn toàn. Bằng việc dùng thành ngữ này Hứa so sánh Tập Cận Bình với Mao].

[3] [tức là, tiếp sau chuyến Công du miền Nam của Đặng Tiểu Bình trong đó ông đã tiếp sinh lực cho quá trình cải cách kinh tế đã bị đình trệ tiếp sau 4 tháng Sáu1989 và những cuộc cãi vã ý thức hệ xảy ra sau đó]

[4] [Bát loạn phản chánh 撥亂反正, là một cách nói vắn tắt bao gồm một loạt những điều chỉnh chính sách quan trọng, kể cả việc phục hồi cho hàng chục ngàn cán bộ, trí thức và cá nhân, cùng với việc thực hiện các chính sách giáo dục mới định hướng chất lượng và cổ vũ các giá trị xã hội tích cực cơ bản, giữa những thứ khác. Tính kiêu ngạo của Đảng Cộng sản trong một thời gian — 1957 đến 1976, hay 1966 đến 1976—đã là, nó đã lạc đường khỏi sứ mạng của nó để xây dựng một Trung Quốc thống nhất, mạnh và thịnh vượng. ‘Lịch sử giả’ này đã là trung tâm cho việc tự-thần thoại hoá sau-1976 của Đảng và cho Câu chuyện Trung Hoa mà nó đang kể bây giờ]

[5] [như trong trường hợp của nhà hoạt động môi trường Lôi Dương (Lei Yang 雷洋) người đã chết trong lúc bị giam sau khi bị cảnh sát bắt vì được cho là đã chài một gái điếm tại một phòng massage chân ở Bắc Kinh trong tháng Năm 2016]

[6] [được Sái Kỳ Cai Qi 蔡奇, thị trưởng Bắc Kinh và một trong những người được Tập Cận Bình che chở, đưa ra vào cuối năm 2017, có vẻ nhắm tới ‘đổi mới đô thị’, nhưng hầu như nó đã là một đảo chính chống lại cái được nhắc tới một cách nhạo báng như ‘dân cư cấp thấp’ (đê đoan nhân khẩu 低端人口) của thành phố, các công nhân lưu động và gia đình của họ]

[7] [tức là, các hành động chính trị cho sự biểu diễn hơn là kết quả thực tiễn; các chính sách mà nhắm hoặc tới việc làm vừa lòng các quan chức khác hay tới việc nịnh hót cấp trên của người ta; bản tiếng Anh dịch là chính trị phù phiếm]

[8] [được đưa vào sau cái chết của Mao và trong sự cân nhắc sự phá phách do kết quả của nhiệm kỳ suốt đời của ông với tư cách Chủ tịch Đảng gây ra]

[9] [từ Giang Trạch Dân người đã được Đặng Tiểu Bình chỉ định đích thân để dẫn đầu đảng-nhà nước tiếp sau sự trục xuất người tiền nhiệm Triệu Tử Dương vào thời gian của vụ Tàn sát 4 tháng Sáu 1989 ở Bắc Kinh], đất nước cuối cùng đã trải qua mười năm [2003 đến 2012]

[10] [của ĐCS Trung Quốc trong Đối thoại với các Đảng Chính trị Thế giới (Trung Quốc Cộng Sản Đảng Dữ Thế Giới Chính Đảng Cao Tằng Đối Thoại Hội 中國共產黨與世界政黨高層對話會) từ 30 tháng Mười Một đến 3 tháng Mười Hai 2017]

[11] [Quốc Tiến Dân Thoái 國進民退, tức là, một chính sách chính phủ do Đảng lãnh đạo đã nhắm tới việc bảo vệ các doanh nghiệp sở hữu nhà nước không trên cơ sở thực tiễn tài chính mà để bảo đảm vai trò chính trị và quyền lực của ý thức hệ chính thống và chế độ cán bộ cai trị (cadre-ocracy). Các chính sách này đã trở nên thịnh hành hơn trong và sau Khủng hoảng Tài chính Toàn cầu; kêu gọi cải cách các doanh nghiệp nhà nước như phần của một nhu cầu cấp bách cho sự biến đổi kinh tế thêm của Trung Quốc được liên tục]

[12] [một đường lối được nhà kinh tế Mao Vu Thức (Mao Yushi 茅于軾) nghĩ ra và được các ý tưởng của John Locke gây cảm hứng]

[13] [Vào ngày 23 tháng Tư 2018, phiên nghiên cứu tập thể thứ năm  của Bộ Chính trị được Đại hội Đảng lần thứ Mười Chín bầu tháng Mười năm trước, đã dành riêng cho chủ đề này.]

[14] [Chính trị Cải Soái 政治掛帥, một chiến lược thời đại Mao có từ thời Đại Nhảy Vọt trong năm 1958 mà đòi hỏi quốc gia phải tự định hướng hoàn toàn theo các chính sách của Đảng; nó đã được đưa vào thực tiễn qua các Phong trào Chính trị quần chúng và chính trị dựa vào giai cấp]

[15] [mô hình được thúc đẩy bởi Bạc Hy Lai (Bo Xilai 薄熙來), cựu Bí thư Đảng của Trùng Khánh người trong 2011-2012 đã cạnh tranh với Tập Cận Bình để đứng đầu Đảng, và rồi đã bị các chính sách rẻ tiền của riêng Tập hấp thu, đã là một công thức xã hội-chính trị cổ vũ chính sách phục thù chính trị cùng với việc khống chế thô bạo bằng cảnh sát như phần của một chiến lược để huy động, thao túng và kiểm soát dân cư]

[16] [Tam Chủng Nhân 三種人, hay các loại người cơ hội hoạt động tích cực trong thời Cách mạng Văn hoá: các Hồng vệ Binh Nổi loạn (Tạo phản Phái 造反派), Những kẻ cơ hội Bè phái (Bang Phái Phân tử 幫派分子) và bọn Côn đồ và kẻ Cướp Hung bạo (Đả Tạp Thưởng Phân tử 打砸搶分子) — những hạng này của những kẻ cực đoan đã bị Đặng Tiểu Bình lên án trong cuối 1970 nhưng trong nhiều trường hợp chúng không được công bố vì các việc làm của chúng]

[17] [tức là, việc áp đặt các hạng xã hội-chính trị nhân tạo lên các cá nhân và các nhóm và việc biến họ thành quỷ, đày đoạ họ hay biến họ thành dê tế thần theo cách khác vì các mục đích chính trị và kinh tế]

[18] [Mao Thiều Sơn (Mao Shaoshan 毛韶山) tên xúc phạm theo kiểu cổ điển cho Mao Trạch Đông. Tác giả dùng tên của nơi sinh của Mao, Thiều Sơn ở tỉnh Hồ Nam, thay cho tên riêng của Mao]

[19] [sự đấu đá dưới bản thân Đảng Cộng sản từ 1949 đến 1978, và trên thực tế trong những cuộc thanh trừng mini của những năm 1980 — trong 1980, 1983, 1987 và 1989, và xa hơn]

[20] [mà đã là phần không thể tách rời của các cố gắng trước để hiện đại hoá quốc gia từ giữa thế kỷ thứ mười chín tính từ những năm của Đồng Trị Hưng (Tongzhi Restoration 同治中興 1860-1874), và lần nữa trong Phong trào Tự-Củng cố mà liên hệ đến phong trào khôi phục đó]

[21] [đó là khẩu hiệu của thời Giang Trạch Dân khi Trung Quốc cố gắng gia nhập WTO và trong quá trình chấp nhận các chuẩn mực và các thực hành của nó]

[22] [có nghĩa rằng những áp lực lên hệ thống Trung Quốc bằng các chính sách thương mại toàn cầu của nó đã liên tục đặt áp lực lên đảng-nhà nước để mở rộng chương trình nghị sự cải cách kinh tế và cơ cấu nội bộ của nó, thường một cách miễn cưỡng]

[23] [Phong trào Tự-Củng cố được phát động trong Đồng Trị Hưng trong những năm 1860 khi, tiếp sau sự thất bại của nó trong Chiến tranh Thuốc phiện lần thứ Hai, triều đình nhàh Thanh đã chấp nhận chương trình nghị sự cải cách hiện đại hoá đầu tiên trong lịch sử Trung Quốc. Bằng việc nói điều này, ở một chừng mực, Hứa cho biết rằng ông không hoàn toàn ủng hộ chuyện kể Cộng sản hay thần học cứu thế của nó]

[24] [là các chính sách tự phụ hay khoe khoang thời Mao khi Trung Quốc khoác lác rằng nó là trung tâm cách mạng thế giới để ‘Ủng hộ Á-Phi-Mỹ Latin’ mà đã có nghĩa rằng một Trung Quốc bị bần cùng hoá đã hào phóng cấp viện trợ cho các nước Thế giới thứ Ba trong một cố gắng để có được lợi thế chính trị và chống lại ảnh hưởng của cả bọn đến quốc Mỹ lẫn bọn xét lại Soviet]

[25] [Khẩu hiệu cộng khắc thời gian 共克時艱 (cùng khắc phục khó khăn hiện thời) là một sự diễn đạt lại của một cách nói cổ hơn cộng tế thời gian 共濟時艱 (cùng giúp nhau hiện thời). Nó đã được những người thích đùa online viết lại như gian thời khắc cộng 艱時克共: ‘thời khó khăn nên tất cả chúng ta phải chống Cộng’].

[26] [được diễn đạt bằng việc sử dụng một trích dẫn phổ biến từ một tiểu luận của nhà văn đời Tống, Phạm Trọng Yêm Fan Zhongyan 范仲淹]

[27] [giống chính sách được Đảng áp đặt đầu tiên từ 1952 khi các giáo sư đại học, nhân viên và những người trong bộ máy quan liêu nhà nước được yêu cầu chấp nhận giáo điều của Đảng và sau đó lặp lại nó như vẹt cả trong các phiên học tập chuyên lẫn công khai]

[28] [đấy đã là chính sách của Đảng cho đến những năm Cao trào Maoist, từ 1957 đến 1976, khi các trí thức bị coi là những kẻ thù tư tưởng nguy hiểm; Đặng Tiểu Bình đã lại bênh vực vai trò và địa vị của những người có học, elite kỹ trị từ 1977]

[29] [‘Những người Cánh tả Mới’ và những kẻ chống-nhân văn ủng hộ các khía cạnh khác nhahu của một hệ tư tưởng Maoist được hồi sinh, một số người nổi tiếng nhất trong số đó lừng danh trong học viện quốc tế thiên tả]

[30] [như đả kê huyết ban 如打雞血般, nghĩa đen, ‘cứ như họ được tiêm máu gà’ — một dẫn chiếu châm biếm đến ngón lang băm thời cuối-Cách mạng Văn hoá. Xem Joel Martinsen, Injecting Chicken Blood]

[31] [việc cấm ‘Những sự Thảo luận Không thích hợp về các Chính sách Lớn của Trung ương (đảng-nhà nước)’ 妄議中央大政方針 đã có hiệu lực từ cuối 2015 khi Uỷ Ban Trung ương Đảng Cộng sản và Uỷ ban Kỷ luật của nó đã đưa ra những lời cảnh cáo chống lại, và đã quy định sự trừng phạt về, sự suy đoán vô căn cứ về chính sách của Đảng, các lãnh tụ và sự đấu đá bè phái]

[32] [Tự do tư tưởng dữ độc lập tinh thần 自由思想與獨立精神, một thành ngữ được lấy từ văn bia của Trần Dần Khác (Chen Yinque 陳寅恪) cho Vương Quốc Duy (Wang Guowei 王國維) và một cách phát biểu được chuộng từ lâu được các trí thức khai phóng của Trung Quốc làm theo từ những năm 1980, một thành ngữ có gốc rễ trong thời Cộng hoà khi nó được tôn vinh đặc biệt bởi các học giả tại Đại học Thanh Hoa]

[33] [cả hai được sưu tập trong cuốn sách Nhà nước Duy lý và Chính thể Ưu việt: một sự Ghi chép Trung Quốc về các Vấn đề của Trung Quốc (Quốc gia Lý tính Dữ Ưu Lương Chính thể: Quan Ư Trung Quốc Vấn đề Đích Trung Quốc Ý Chí 國家理性與優良政體：關於中國問題的中國意識) của Hứa Chương Nhuận Hong Kong City University Press, 2017]

[34] [Bát Kỳ 八旗 jakūn gūsa, tám nhóm quân sự và hành chính Mãn Châu độc quyền mà đã là cốt yếu trong việc thành lập và cai trị của triều Thanh trong năm 1644; những đặc quyền đó đã tiếp tục cho đến sự từ bỏ của Hoàng Gia vào đầu năm 1912]

[35] [nhờ đó các cán bộ Đảng/quan chức chính quyền đã được phép tiếp cận đặc quyền đến các hàng hoá và dịch vụ tuỳ thuộc vào cấp bậc của họ trong một mạng lưới 27-cấp]

[36] [No. 34 một từ mã cho các quy chế che đậy sự tiếp cận đặc biệt đến những thứ cần dùng và các hàng hoá xa xỉ được cung cấp cho cốt cán (nomenklatura) Đảng được thiết lập sau 1955. (Xem ‘Cung cấp cho Ban Lãnh đạo (đặc cung trà 特供茶’ trong Barmé, Nhiều nước Dãi hơn Trà More Saliva than Tea khẩu thuỷ đa đệ trà 口水多過茶, 2012)]

[37] [thiểm ung hấp thư 舔癰吸疽, nghĩa đen là ‘liếm ung nhọt và hút mủ từ các ung nhọt’ (của những người nắm quyền để có được ân huệ và nài xin phần thưởng)]

[38] [Sự cố Thiên An Môn cũng xảy ra vào Ngũ Tứ 1976 khi những người biểu tình tràn vào Thiên An Môn nhằm để tang Thủ tướng Châu Ân Lai vừa qua đời và lên án Mao và nhóm của ông, muộn hơn được biết đến như ‘Bè lũ Bốn tên’]

[39] [tức là, để đánh giá lại một sự kiện mà vẫn được phân lại chính thức như một hoạt động quân sự cần thiết được phát động để dập tắt một ‘cuộc động loạn phản cách mạng’ của bọn hooligan ở Bắc Kinh chống lại nhà nước Trung Quốc với mục đích lật đổ Đảng Cộng sản]

[40] [nhục thực giả 肉食者, một thuật ngữ cổ từ thời trước-triều đại mà nhắc đến elite xã hội và chính trị ngwoif, theo những quy định triều đình, đã được phép ăn thịt]

[41] [ái quốc tặc 愛國賊, nghĩa đen ‘kẻ cướp yêu nước’; một loại người khoác lác quảng cáo mình trong khi làm bẩn mọi thứ dưới chiêu bài lòng trung thành]

[42] [một sự dẫn chiếu đến một nhận xét khôi hài phổ biến rằng: ‘Không phải là những người già đột nhiên trở thành xấu, mà chỉ là những người xấu đã trở nên già hơn’ 不是老人變壞了，而是壞人變老了]

[43] [Giống các nhà chuyên quyền ở nơi khác, các nhà lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc bị mê hoặc bởi lịch sử của sự sụp đổ chế độ. Ngay sau khi gia nhập Ban Thường trực của Bộ Chính trị của Đảng cai trị vào cuối năm 2012, và như ngwoif đứng đầu Uỷ Ban Kỷ luật Trung Ương chịu trách nhiệm giám sát chiến dịch Chống-Tham nhũng ‘mang dấu ấn’ của Tập Cận Bình, Vương Kỳ Sơn Wang Qishan 王歧山 đã khuyến nghị rằng bộ hạ của ông hãy nghiên cứu cuốn The Old Regime and the French Revolution của Tocqueville]

[44] vùng Rỉ sắt Đông Bắc-Trung tây Hoa Kỳ nơi các ngành công nghiệp cũ bị sa sút.

[45] [đây là một dẫn chiếu hài hước đến cựu lãnh tụ Đảng, Giang Trạch Dân, người một lần đã mắng nhiếc một nhà báo Hong Kong trẻ vì sự ngây thơ của họ. Ở đây sự chuyển chữ Trung Quốc ‘too young, too simple’ — tǔ-yàng-tǔ-suī-pɑo thổ niệm thổ niệu phao 土樣土尿泡 — là một lối chơi chữ về phát âm tiếng Anh giọng Dương Châu của Giang Trạch Dân. Trong bản gốc, Giang nói thêm ‘đôi khi ngây thơ -sometimes naïve’]

[46] [toạ giang sơn 坐江山, một thành ngữ truyền thống cho biết sự kiểm soát đối với lĩnh vực địa-chính trị và văn minh của Trung Quốc]

[47] [nơi Tập Cận Bình sống được cho là bảy năm hình thành nhân cách; ngày nay như phần của Tệ Sùng bái Tập được nhà nước chế tạo, Lương Gia Hà được ban cho địa vị một ‘vị trí thiêng liêng’]

[48] [Hộc tốc cẩu tồn 觳觫苟存; hộc tốc 觳觫 húsù được dùng trong Mạnh Tử để mô tả sự run sợ của một con bò bị dẫn đến giết thịt; cẩu tồn 苟存 gǒucún có nghĩa là ‘sống trong hoàn cảnh thảm khốc chỉ đủ có thể sống sót’.]