• Version
• Download 3015
• File Size 5.45 MB
• File Count 1
• Create Date 31/01/2019
• Last Updated 31/01/2019

Huy động cho Dân chủ

LỜI GIỚI THIỆU

Bạn đọc cầm trên tay cuốn thứ bốn mươi* của tủ sách SOS², cuốn Huy động cho Dân chủ–So sánh 1989 và 2011 (Mobilizing for Democracy–Comparing 1989 and 2011) của Donatella della Porta (Oxford University Press 2014).

Cuốn sách này là cuốn thứ 13 về dân chủ hoá trong tủ sách SOS², bàn đến sự huy động quần chúng hay xã hội dân sự cho dân chủ (có thể thành công hay thất bại và các trường hợp thất bại biến thành nội chiến được đề cập trong cuốn thứ 39 cũng của Donatella della Porta và các học giả khác). Cuốn này là một phần kết quả của Chương trình Nghiên cứu “Huy động cho Dân chủ” do EU tài trợ. Huy động cho Dân chủ nói đến vai trò của người dân, của các phong trào xã hội thường được gọi gộp là xã hội dân sự trong cuộc đấu tranh cho dân chủ, được gọi là dân chủ hoá từ dưới (phân biệt với dân chủ hoá từ trên, tức là do các elite chính trị khởi động và dân chủ hoá qua thương lượng, mặc cả giữa elite đương quyền và elite đối lập). Thực ra dân chủ hoá là quá trình phức tạp mà ba cách phân loại như vậy chỉ muốn nêu bật vai trò chính của dân chúng, các elite đương chức hay các elite đương chức và các elite đối lập. Trong mỗi cuộc dân chủ hoá cả ba (loại) nhân vật chính đó (dân chúng hay xã hội dân sự, elite đương chức và elite đối lập) đều có vai trò và vai trò của chúng phụ thuộc vào các hành động của hai bên còn lại (tức là phụ thuộc vào năng lực hành động). Dân chủ hoá cũng phụ thuộc vào các nhân tố có tính cấu trúc của xã hội và phụ thuộc vào bối cảnh bên ngoài.

Xét về khung khổ lý luận, tác giả phân loại ra bốn kiểu dân chủ hoá tuỳ theo các diễn viên chính là các elite hay quần chúng và phương thức đấu tranh là điều độ (moderate ôn hoà) hay gây gổ, tranh cãi (contentious), tức là theo diễn viên chính-phương thức chính, xem Bảng 1.1 (tr.16): elite-điều độ (pacted transition, chuyển đổi được thoả hiệp giữa các elite, xã hội dân sự hay quần chúng đóng vai phụ); elite-gây gổ (đảo chính phá vỡ, disruptive coups d’état, khi các elite thao túng để huy động quần chúng nhằm lật nhau); quần chúng-điều độ (paticipatory transition, chuyển đổi cùng tham gia, khi xã hội dân sự mạnh buộc elite phải thương lượng sự chuyển đổi); và quần chúng-tranh cãi (quần chúng huy động mạnh, ngắn làm chế độ sụp đổ, trường hợp này tác giả gọi là eventful democratization, dân chủ hoá sôi động (đầy sự kiện), có thể dẫn đến chuyển đổi dân chủ hay không).

Vài đặc điểm đáng lưu ý của công trình này gồm: 1) sự nhấn mạnh đến hành động, tất cả đều thay đổi trong hành động (từ cơ hội, thời cơ, mục tiêu,… đều có thể thay đổi trong hành động) và nhất là nguồn lực không chỉ là sẵn có hay được quyết định bởi các nhân tố cấu trúc mà cũng được tạo ra trong hành động (và điều này liên quan đến bản chất đệ quy-recursive của hoạt động con người mà Soros gọi là tính phản xạ-reflexivity xem thí dụ cuốn số 4 và số 8 của tủ sách này); 2) cố gắng tìm ra các cơ chế (nhận thức, xúc cảm, quan hệ) giúp giải thích sự tiến triển cũng như để hiểu tính nhân quả; 3) không đánh giá thấp vai trò của các elite cũng như các nhân tố cấu trúc nhưng tác giả bổ sung kỹ thêm bằng năng lực hành động của quần chúng hay phong trào xã hội hay xã hội dân sự (và bằng cách đó giúp giải thích những trường hợp mà những cách tiếp cận trước không giải thích nổi).

Vai trò của các diễn viên quốc tế có vai trò hết sức quan trọng và cũng được phân tích một cách thấu đáo.

Điểm đáng lưu ý của công trình này là tác giả tuy chú tâm chính vào cái bà gọi là dân chủ hoá sôi động đầy sự kiện (eventful democratization), tức là những cuộc dân chủ hoá nơi sự huy động mạnh, ngắn của dân chúng, của các phong trào xã hội dẫn đến sự sụp đổ của đổi chế độ (và dẫn đến dân chủ như ở Cộng Hoà Dân chủ Đức, Tiệp Khắc và Tunisia hoặc chưa chắc đã dẫn đến dân chủ như tại Ai Cập [cũng có thể kể thêm Philippines, Indonesia và vài trường hợp khác không được thảo luận kỹ trong cuốn sách này]); bà cũng phân tích những trường hợp dân chủ hoá hỗn loạn như ở Rumania, Albania, Nam Tư; hoặc thất bại hoàn toàn và dẫn đến nội chiến như ở Lybia, Syria, Yemen,…); nhưng bà cũng thảo luận khá kỹ các trường hợp dân chủ hoá qua thương lượng như ở Ba Lan và Hungary.

Việc bà so sánh dân chủ hoá thành công tại các nước cộng hoà Baltic thuộc Liên Xô trước đây với dân chủ hoá bị chậm trễ và đáng tiếc qua bạo lực khung khiếp của Nam Tư là rất đáng chú ý: tại cả hai nơi chủ nghĩa dân tộc đã được huy động nhưng theo những cách hoàn toàn khác nhau (phụ thuộc vào lịch sử, cách định khung khác nhau của các diễn viên trong hai khu vực Baltic và Balkan) và đã dẫn đến những kết quả hết sức khác nhau (rất thành công ở vùng Baltic cũng như đẫm máu và bị chậm trễ ở vùng Balkan).

Như thế cuốn sách này có tầm phủ khá rộng. Một mặt trong các phần chính (trong mỗi chương) bà lựa chọn các trường hợp giống nhau nhất và khác nhau nhất (thường mỗi loại 2 trường hợp) ở các vùng khác nhau và những thời gian khác nhau (chẳng hạn 1989 và 2011) để so sánh và phân tích hầu tìm ra các cơ chế nhân quả. Trong phần cuối của mỗi chương, phần tóm tắt, bà mở rộng để thêm những trường hợp khác không được thảo luận trong phần chính để minh hoạ cho những phát hiện của phần chính, nói cách khác để củng cố tính hợp lệ của những phát hiện đó.

Như thế qua các công trình trước về dân chủ hoá cũng như công trình này và cuốn sách trước do bà biên tập về những trường hợp thất bại, giúp chúng ta hiểu kỹ hơn về những nhân tố ảnh hưởng đến thành công, thất bại của dân chủ hoá, cũng như những nhân tố giúp củng cố dân chủ sau khi đã chuyển đổi xong.

Phát triển xã hội dân sự, các phong trào xã hội mạnh và mang tính bao hàm (inclusive) có vai trò then chốt trong việc thúc đẩy dân chủ hoá thành công cũng như củng cố dân chủ. Xã hội dân sự của chúng ta có thể học về chiến lược định khung sao cho hữu hiệu nhất phù hợp với hoàn cảnh của Việt Nam, và học được rất nhiều bài học cả về chiến lược lẫn chiến thuật để huy động, để chuyển hoá các elite kể cả các elite quân sự cũng như các bài học để chống lại các hoạt động của các elite nhằm chia rẽ, thâm nhập, gây nghi kỵ trong đối lập.

Tất nhiên các elite (những người đương chức) cũng có thể học được từ công trình này để đối phó với xã hội dân sự và các phong trào xã hội. Tuy nhiên, bài học lớn nhất họ phải học là: sự đàn áp có gây cản trở cho sự phát triển xã hội dân sự (phong trào xã hội) nhưng rốt cục phản tác dụng (đàn áp mạnh có thể gây phẫn nộ và rất dễ dẫn đến bạo loạn). Nếu họ thực sự muốn là một “chính quyền của dân, do dân, vì dân” và thực sự muốn xây dựng một đất nước giàu mạnh, dân chủ và văn minh thì họ phải tránh xa những tấm gương xấu dẫn đến tai hoạ như trong những cuộc dân chủ hoá hỗn loạn hay các cuộc nội chiến.

Chính vì thế, cuốn sách có thể rất bổ ích cho các nhà nghiên cứu chính trị, các nhà hoạt động, các chính trị gia, cho các sinh viên, nhà báo và tất cả những người quan tâm khác đến dân chủ hoá tại Việt Nam (gồm cả những người Việt Nam ở trong và ngoài nước). Riêng đối với các nhà hoạt động xã hội, các thành viên của các tổ chức xã hội dân sự, những người đấu tranh cho dân chủ của Việt Nam, thì cuốn sách này là cuốn phải đọc và nên thảo luận rộng rãi.

Tôi đã cố gắng để bản dịch được chính xác và dễ đọc, tuy nhiên do hiểu biết có hạn nên bản dịch không tránh khỏi sai sót, mong các bạn góp ý để hoàn thiện.

Hà Nội-Bắc Ninh 2018-2019

Bắc Ninh 31-1-2019

Nguyễn Quang A

    * Các quyển trước gồm:

1. Kornai: Con đường dẫn tới nền kinh tế thị trường, Hội Tin học Việt Nam 2001, Nhà Xuất bản Văn hoá Thông tin (NXB VHTT) 2002; Con đường dẫn tới nền kinh tế tự do (NXB Tri thức. 2007)
2. Kornai: Hệ thống Xã hội chủ nghĩa, NXB Văn hoá Thông tin 2002
3. Kornai- K. Eggleston: Chăm sóc sức khoẻ cộng đồng, NXB VHTT 2002
4. Soros: Giả kim thuật tài chính
5. de Soto: Sự bí ẩn của tư bản, NXB Chính trị Quốc gia, 2006 [Sự bí ẩn của Vốn]
6. E. Stiglitz: Chủ nghĩa xã hội đi về đâu?
7. A. Hayek: Con đường dẫn tới chế độ nông nô
8. Soros: Xã hội Mở
9. Popper: Sự Khốn cùng của Chủ nghĩa lịch sử
10. Popper: Xã hội mở và những kẻ thù của nó, I, Plato
11. Popper: Xã hội mở và những kẻ thù của nó, II, Hegel và Marx
12. Thomas S. Kuhn: Cấu trúc của các cuộc Cách mạng Khoa học
13. Thomas L. Friedman: Thế giới phẳng, Nhà xuất bản Trẻ, 2006
14. Một năm Hội nghị Diên Hồng Hungary do Nguyễn Quang A tuyển, dịch, biên soạn
15. Kornai János: Bằng Sức mạnh Tư duy, tiểu sử tự thuật đặc biệt, NXB Thanh Hóa, 2008
16. Kornai János: Lịch sử và những bài học, NXB Tri thức, 2007
17. Peter Drucker: Xã hội tri thức, Quản lý, Kinh doanh, Xã hội và Nhà nước, tập tiểu luận
18. Murray Rothabrd: Luân lý của tự do
19. Amartya Sen: Tư tưởng về công bằng
20. Kornai János: Chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa tư bản, dân chủ và thay đổi hệ thống
21. Kornai János: Các ý tưởng về chủ nghĩa tư bản, NXB Thời Đại, 2012.
22. Robert Kagan: Thế giới mà Mỹ tạo ra, 2012
23. Daron Acemoglu, James A. Robinson: Vì sao các Quốc gia Thất bại, 2012 (NXB Trẻ có bản dịch khác được xuất bản năm 2013)
24. Kỷ yếu hội thảo Đại học Michigan: Bàn tròn Ba Lan-Những bài học, 2013
25. Thương lượng những thay đổi cơ bản: Hiểu và mở rộng các bài học của các cuộc đàm phán Tròn Ba Lan, 2013
26. Adam Michnik: Những lá Thư từ Nhà tù và các Tiểu luận khác, 2013
27. Elzbieta Matynia: Dân chủ ngôn hành, 2014
28. Josep M. Colomer: Lý thuyết Trò chơi và Chuyển đổi sang Nền dân chủ – Mô hình Tây Ban Nha, 2014
29. Lisa Anderson: Chuyển đổi sang Dân chủ, 2015
30. Paul J. Carnegie: Con Đường từ Chủ nghĩa Độc đoán đến Dân chủ hóa ở Indonesia, 2015
31. Hsin-HuangMichael Hsiao (ed.): Các nền Dân chủ Á châu Mới: So sánh Phillipines, Hàn Quốc và Đài Loan, 2015
32. Larry Diamond và Marc Plattner (biên tập) Dân chủ có Suy thoái? 2016
33. Chistian Welzel, Tự do đang lên – Trao quyền cho con người và truy tìm sự giải phóng, NXB Dân khí 2016
34. Guy Standing, Precariat – giai cấp mới nguy hiểm, NXB Dân khí, 2017
35. Bob Jessop, Nhà nước – Quá khứ, Hiện tại, Tương lai NXB Dân khí, 2018
36. Fortunato Musella, Các Lãnh tụ Vượt quá Chính trị Đảng, NXB Dân khí, 2018
37. Jamie Barlett, Nhân dân vs Công nghệ: internet đang giết dân chủ như thế nào (và chúng ta cứu nó ra sao), NXB Dân khí, 2018
38. Yang Zhong, Văn hoá và sự Tham gia Chính trị ở Trung Quốc Đô thị. NXB Dân khí, 2018
39. Donatella della Porta, Teije Hidde Donker, Bogumila Hall, Emin Poljarevic và Daniel P. Ritter, Các Phong trào Xã hội và Nội chiến – Khi các cuộc phản kháng cho dân chủ hoá thất bại. NXB Dân Khí, 2018